CINQ FEMMES

J.S.Robertson

 

Table des matières abrégée :

1        Eva: Mukaji wa Kumpala

2        Lebeka: Mukaji Musela wa Mpala Muimpe

3        Lahaba: Mukaji wa Yeleko

4        Luta: Mukaji wa Kueyemenya

5        Hana: Mukaji wa Mutshima wa Kunyingalala

6        Kubulula kua meyi ebe kudi kutemeshila bantu munya

 

Table des matières détaillée :

1        Eva: Mukaji wa Kumpala

1.1      Bienzedi 17:26

1.2      Adama wakafukibua diambedi, pashishe Eva

1.3      Adama ne Eva kabakadi bu nyama

1.4      Budimi bua Edene

1.5      Nzambi udi upesha Adama ne Eva diteta dimue

1.6      Satana udi udinga Eva

1.7      Yehowa Nzambi udi uluatshisha Adama ne Eva bilamba bia tshiseba

1.8      Ditabuja dia Adama

1.9      Nzambi udi wipata Adama ne Eva mu Budimi bua Edene

1.10          Malesona makuabo

1.10.1     Dibaka dia mulume ne mukaji didi tshifuanyikiji  tshia Kilisto ne Ekeleziya

1.10.2     “Bakaji, nukokele babayenu bu munudi nukokela   Mukelenge”

1.10.3     Paladiso wa Nzambi udi upita Edene buimpe

1.10.4     Tuikale bantu badimuke

1.10.5     Malu akalenduisha Eva adi alenduisha bantu lelu

1.10.6     Luatayi bintu bionso bia mvita bia Nzambi

2        Lebeka: Mukaji Musela wa Mpala Muimpe

2.1      Lebeka nsongakaji musungudibue kudi Nzambi

2.2      Abalahama udi ukebela muanende Isaka mukaji

2.3      Muena mudimu udi udilongolola bua luendu lule

2.4      Lebeka udi ulua bua kusuna mayi

2.5      Bualu bua muena mudimu wa Abalahama

2.6      Malu aa adi tshifuanyikiji tshia malu a mu Diulu

2.7      Nyuma Muimpe udi utumbisha Kilisto

2.8      Isaka udi uya mu budimi dilolo bua kutendelela

2.9      Malesona makuabo

2.9.1        Nzambi udi ulombola bantu bende padibo benda munjila yende

2.9.2        Muena Kilisto udi ne bua kuibaka muena kuitabuja

2.9.3        Lebeka udi  usungula  bua  kuikala  mukaji  wa  Isaka

2.9.4        Disungula dimpe dia muntu mukuabo wa Nzambi

2.9.5        Isaka wakananga Lebeka (Genese 24:67)

2.9.6        Dibikila dia Lumu Luimpe

3        Lahaba: Mukaji wa Yeleko

3.1      Lahaba ne batentekedi

3.2      Bena Yeleko kabena batshina Nzambi

3.3      Lahaba udi mumanye ne, Nzambi udi mumanye mua kunsungila

3.4      Lahaba udi musue tshieya tshilelela

3.5      Nshinga mukunze

3.6      Yoshua udi uvuluka mulayi kudi Lahaba ne nshinga mukunze

3.7      Malesona makuabo

3.7.1        Lahaba udi usuika nshinga ku dididishi lukasa

3.7.2        Nyuma Muimpe muine udi tshieya

3.7.3        Yoshua udi usungila ba mu nzubu wa tatu wa Lahaba

3.7.4        Bena Kilisto budibo nabu mbua kuikala badimuke

3.7.5        Bienzedi bia Lahaba bidi tshifuanyikiji tshia mudimu udi ne bua kulonda ditabuja

3.7.6        Ngasa wa Nzambi udi munene be

4        Luta: Mukaji wa Kueyemenya

4.1      Meyi a kumpala

4.2      Malu makole adi akuata diku dia Naomi

4.3      Naomi udi musue kupingana ku buloba bua batatu bende

4.4      Bualu bua Naomi

4.5      Bualu bua Opa ne Luta

4.6      Nzambi udi ulombola bakaji ba mu lufuila babidi

4.7      Boaza udi uleja Luta luse

4.8      Naomi udi usanka

4.9      Boaza udi wambila Luta meyi a kalolo

4.10          Boaza udi ulongolola bualu lukasa

4.11          Luta udi wangata difutu dia bupianyi

4.12          Malesona mu tshikoso

4.12.1     Luta, mukaji kayi ne ditekemena muinshi mua mikenji

4.12.2     Luta udi usungula njila wa muoyo

4.12.3     Luta udi upumbulula mu budimi bua Boaza

4.12.4     Luta udi ne buobumue ne bantu ba Boaza

4.12.5     Luta udi ne Mupikudi bualu

4.12.6     Luta udi upeta difutu diende

4.12.7     Difutu dia bupianyi

5        Hana: Mukaji wa Mutshima wa Kunyingalala

5.1      Mutshima wa Hana udi unyingalala

5.2      Diku ditapuluke

5.3      Nzubu wa Yehowa

5.4      Bena Kilisto badi bafila milambu ya mushindu mukuabo

5.5      Hana udi utendelela udila

5.6      Nzambi udi ubala binsonshi bia bantu bende

5.7      Eli udi wela meji ne, Hana udi mukuatshike maluvu

5.8      Bualu bua Eli ne buakuidi

5.9      Muena Kilisto udi ne Muakuidi Munene

5.10          Hana udi wimita difu

5.11          Hana udi upingaja Samuele kudi Nzambi

5.12          Hana udi utendelela Yehowa

5.13          Nzambi wakabikila Samuele ku dina diende

5.14          Nzambi udi unemeka ditabuja dia Hana

5.15          Malesona makuabo

5.15.1     Palua malu makole mu meku etu tuye kudi Mukelenge  Yesu

5.15.2     Nzambi udi umvua milombu ya bamamu

5.16          Hana udi ufila muanende kudi Nzambi

5.17          Bakaji babidi bakuabo ba ditabuja – Loi ne Eunike

5.17.1     Message wa Lumu Luimpe

6        Kubulula kua meyi ebe kudi kutemeshila bantu munya

 

 

1        Eva: Mukaji wa Kumpala

1.1        Bienzedi 17:26

“Nzambi wakafuka bisamba bionso bia bantu, bafuma mu muntu umue, bua kuikalabo pa buloba buonso; waka-tapulula bikondo biabo bidianjile kulongolola diambedi, ne mikalu ya miaba yabo yashikamabo” (Bienzedi 17:26).

     Mukanda wa Genese udi Mukanda wa bibangidilu. Mu-kanda ewu udi utuambila bualu bua tshibangidilu tshia bufuki, ne bua bufuki wa mulume wa kumpala ne mukaji wa kumpala. “Nzambi wakamba ne, Tuenze muntu ne tshifuanyikiji tshietu mufuanangane netu, balue bakokeshi ba minyinyi ya mu mayi manene ne ba nyunyu ya mulu, ne ba bimuna, ne ba buloba buonso, ne ba tshintu tshionso tshidi tshidikoka panshi. Nzambi wakafuka muntu ne tshifuanyikiji tshiende; wakamufuka ne tshifuanyikiji tshia Nzambi; wakabafuka balume ne bakaji” (Genese 1:26,27).

 

1.2        Adama wakafukibua diambedi, pashishe Eva

     “Yehowa Nzambi wakamba ne, Kambimpe bua mulume ashale nkayende nansha; nemmufukile mukuatshishi bu mu-diye. Yehowa Nzambi wakaladika mulume tulu tukole, ne yeye wakalala tulu; wakangata lubale luende lumue, waka-buikila musunyi kabidi; ne lubale luakangata Yehowa Nzambi kudi mulume, yeye wakenza nalu mukaji, wakalua nende kudi mulume. Mulume wakamba ne, Ewu udi mufuba wa mifuba yanyi ne musunyi wa misunyi yanyi; nebamuidike ne, Mukaji, bualu bua bakamuangata kudi mulume” (Genese 2:18,21-23).

     Mulume wa kumpala ne mukaji wa kumpala bakafukibua kudi Nzambi bua kunangangana ne bua kukuatshishangana. Eva kakadi muena mudimu wa Adama anyi mupika wende.

 

1.3        Adama ne Eva kabakadi bu nyama

Adama ne Eva kabakadi bu nyama, bakadi bamanye mua kuyikilangana ne Nzambi. Bakadi ne muoyo-mukese. Bakadi bamanya mua kusungula: bakamanya mua kubenga malu mabi ne mua kusungula malu makane.

 

1.4        Budimi bua Edene

  Edene udi wamba bua “masanka”, wakadi muaba mutambe buimpe. Nzambi wakamenesha mitshi yonso idi mimpe ku mesu ne idi mimpe bua kudia mu buloba. Nyama yonso yakasomba bimpe ne Adama ne Eva, kayakadi ne luonji, yakadia midioko (Genese 1:29,30).

 “Musulu wa mayi wakalupuka mu Edene bua kumiamina midioko mayi; wakapanduluka maboko anayi” (Genese 2:10). Mu Mukanda wa Nzambi “musulu wa mayi” udi wamba bualu bua “masanka a nyuma”. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bikala muntu ne nyota, alue kundi, anue. Misulu ya mayi a muoyo neyipatuke munda mua wangitabuja, bu muakamba Mukanda wa Nzambi. Yeye wakamba bua Nyuma wangatabo kudi bakumuitabuja” (Yone 7:37-39).

 Nzambi wakavuija Adama ne Eva bakokeshi ba pamutu pa midimu ya bianza biende. Bakadi ne bukokeshi popamue pamutu pa bufukibua buonso. Kabakadi ne bualu bua kuenza mudimu mukole nansha, bakadi ne anu bualu bumue bualu bua kutumikila Mufuki wabo.

 

1.5        Nzambi udi upesha Adama ne Eva diteta dimue

Nzambi wakela Adama mukenji ne, “Udi mua kudia ma-muma a mitshi yonso ya mu budimi, bu muudi musue; kadi mamuma a mutshi wa lungenyi lua kujingulula malu mimpe ne malu mabi kuadi nansha; bualu bua mu dituku diudi wadia wewe neufue bulelela” (Genese 2;16,17).

     Mu budimi muakadi nyama mukuabo wakatamba nyama yonso yakafuka Yehowa Nzambi budimu, wakadi nyoka. Nyoka wakalua porte-parole wa Satana, muena lukuna wa Nzambi ne wa bantu (Genese 3:1). Pakaledibua Mukelenge Yesu, Satana wakateta bua kumushipa ku bianza bia Helode (Matayo 2:16). Satana wakabuela munda mua Yudasa, Yudasa wakadisangisha ne bena lukuna ba Mukelenge Yesu bua kumufila mu bianza biabo. Mukelenge wakabambila ne, “Edi diba ndienu, ne bukokeshi bua midima” (Luka 22:3,53).

 

1.6        Satana udi udinga Eva

  Nyoka wakakonka mukaji ne, “Nzambi wakamba ne, Kanudi mamuma a mitshi yonso idi mu budimi, anyi?” Yeye wakabueja mpata mu mutshima wa Eva bualu bua buimpe bua Nzambi. Nzambi wakambila Adama, bualu bua mutshi wa lungenyi lua kujingulula malu mimpe ne malu mabi ne, “Kuadi nansha”, kadi bidi bimueneka ne, Eva wakabadika meyi ende pamutu pa diyi dia Nzambi. Wakambila nyoka ne, Nzambi wakamba ne, “Kanuadi, kanualengi bua kanufu” (Genese 2:17. 3:3). Mbualu bukole bua kusangisha meyi ma-kuabo pamutu pa diyi dia Nzambi (Buakabuluibua 22:18).

     Pakadiye ne matshu ende, Satana wakadi mua kudinga Eva lukasa. Yeye wakamuambila ne, “Kanuena nufua bulelela; bualu bua Nzambi udi mumanye ne, Panuadia mamuma awu, mesu enu neabuluke, nenuikale bu Nzambi, nenumanye malu mimpe ne malu mabi. Pakamona mukaji ne, Mutshi awu udi muimpe wa kudia ne udi muimpe ku mesu ne udi mua kupa muntu lungenyi, yeye wakangata dimuma, wakadia, wakapesha mulume wende kabidi, ne yeye wakadia” (Genese 3:4-6). Mesu a bubidi buabo akabuluka. Kabena bu Nzambi bu muakabambila mudingi, kadi bakamanya ne, Tudi butaka. Masanka onso akadibo nawu mu Edene adi majimine. Bundu budi bubakuata, badi batela mabeji a mfigi bua kudienzela mbondia. Pakumvuabo diyi dia Yehowa Nzambi wendakana mu budimi dilolo, bakasokoma munkatshi mua mitshi ya mu budimi ku mesu kua Yehowa Nzambi, bakatshina.

 

1.7        Yehowa Nzambi udi uluatshisha Adama ne Eva bilamba bia tshiseba

 Yehowa Nzambi wakatelela Adama ne Eva bilamba bia tshiseba, wakabaluatshishabi. Bua kuangata bivualu bia tshi-seba, nyama buakadiye nabu mbua kufua, mashi ende buakadiawu nabu mbua kumata panshi. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bikalaku kakuyi kumatshisha kua mashi panshi, kakuena kubuikidila kua mibi nansha” (Ebelu 9:22).

     Malu aa adi tshifuanyikiji tshia Musungidi wetu ne njila wakalongolodibua kudi Nzambi bua kutusungila. Mukelenge Yesu Kilisto biende buakadiye nabu mbua kufua bua tuetu  bamanye mua kuimana kumpala kua Nzambi. Musangu mu-kuabo Yeshaya wakela meji bua bualu ebu pakafundileye ne, “Nentambe kusanka mu Yehowa, mutshima wanyi neutambe kusanka mu Nzambi wanyi; bualu bua yeye wakunduatshisha bivualu bia lupandu, wakumbuikila ne tshikowelu tshia bua-kane” (Yeshaya 61:10).

 

1.8        Ditabuja dia Adama

 Adama wakidika mukaji wende dina ne, Eva, bualu bua yeye udi muledi wa bonso badi ne muoyo (Genese 3:20). Mu buena Ebelu, muaku, “Eva”, udi wamba bua “Muoyo”.  Mu bualu ebu Adama wakaleja ditabuja dilelela. Lufu luakadiku bualu bua bubi kadi Adama udi wamba bua muoyo. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bualu bua lufu luakalua bualu bua muntu, nunku dibika dia bantu bafue diakalua bua muntu kabidi. Bua bu mudi bonso bafua mu Adama, nunku mu Kilisto kabidi bonso nebavuijibue muoyo” (1 Kolinto 15:21,22).

 Mulayi wa muoyo kudi Adama ne Eva wakadi mu “muana wa mukaji”, mu Mukelenge wetu Yesu Kilisto, wakaledibua bilondeshile pa buntu buende kudi Malia (Genese 3:15. Luka 1:31-33).

 Nzambi wakambila nyoka ne, “Muana wa mukaji neaku-kume ku mutu kuebe” (Genese 3:15). Mukelenge Yesu waka-vuija bukole bua Satana tshianana. “Bualu bua bana bakua-banyangana mubidi ne mashi, yeye muine kabidi wakadia-ngatshila bintu binebi muomumue; bua ku lufu luende yeye amuvuije tshianana udi ne bukole bua lufu, ndiabolo mene; ne bua yeye apikule bonso aba bakadi bakuatshibue mu bupika matuku onso a muoyo wabo bua ditshina diabo dia lufu” (Ebelu 2:14,15). “Nyoka awu wa kale, udi diabolo ne Satana”. Mukelenge wakamba bua bualu buende ne, “Yeye udi muena mashimi, ne udi tatu wawu” (Buakabuluibua 20:2. Yone 8:44).

 

1.9        Nzambi udi wipata Adama ne Eva mu Budimi bua Edene

 Adama ne Eva bakapatuka mu Edene bua kupeta bia kudia biabo ne luanga pa mpala pabo ku buloba buakedibua mulawu. Katataka badi muinshi mua dipila dia lufu. “Yehowa Nzambi … wakipata mulume; wakateka bakeluba ku esete kua budimi  bua Edene ne muele wa mvita wa kapia wakadi utshinguluka ku nseke yonso, bua kulamabo njila wa ku mutshi wa muoyo” (Genese 3:24).

 

1.10   Malesona makuabo

1.10.1    Dibaka dia mulume ne mukaji didi tshifuanyikiji  tshia Kilisto ne Ekeleziya

“Kakuena kuanza kuikala muntu udi ne mubidi wende lukuna; kadi udi udisha mubidi wende, udi uwulama; bu mudi Kilisto ulama ekelesia; bualu bua tuetu tudi bitupa bia mubidi wende. Bua muanda ewu muntu nealekele tatu wende ne mamu wende, nealamate mukaji wende, bubidi buabo nebalue mubidi umue. Bualu ebu busokoka budi bunene; kadi ndi ngamba bualu bua Kilisto ne ekeleziya” (Efeso 5:29-32).

 

1.10.2    “Bakaji, nukokele babayenu bu munudi nukokela   Mukelenge”

“Bualu bua mulume udi ku mutu kua mukaji bu mudi Kilisto ku mutu kua Ekeleziya … balume suayi bakaji benu bu muakasua Kilisto ekeleziya kabidi, wakadifila bua bualu buende” (Efeso 5:22-25. 1 Kolinto 11:3. 1 Timote 2:11-15).

 

1.10.3    Paladiso wa Nzambi udi upita Edene buimpe

 Mulayi wa Mukelenge Yesu udi ne, “Kudi udi upita bukole, kudi yeye mene, nemupe bua kudieye mutshi wa muoyo udi mu Paladiso wa Nzambi” (Buakabuluibua 2:7).

 “Bobo nebikale bantu bende; ne Nzambi muine neikale nabo, neikale Nzambi wabo. Yeye neakupule tshinsonshi tshionso ku mesu kuabo; ne lufu kaluena luikalaku kabidi; madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinga-nyinga kabidi; malu a kumudilu akumuka. Kakuena tshintu tshia tshianana tshidi tshibuelamu, nansha kakese; nansha muntu udi wenza bualu bubi ne mashimi; kadi anu badi ne mena abo mafunda mu mukanda wa muoyo wa Muana wa Mukoko nebabuelemu” (Buakabuluibua 21:3,4, 27).

 “Mulawu kawena wikalaku kabidi; nkuasa wa butumbi wa Nzambi ne wa Muana wa Mukoko neikalemu; ne bapika bende nebamukuatshile mudimu; ne nebamone mpala wende ne dina diende nedikale pa mpala pabo. Kakuena kuikala butuku kabidi; ne kabena bakengela dinkenka dia muinda, nansha munya wa diba; bualu bua Mukelenge Nzambi neaba-temene; ne bobo nebakokeshe tshiendelele” (Buakabuluibua 22:3-5).

 

1.10.4    Tuikale bantu badimuke

 Paulo wakadimuja Bena Kolinto bualu bua bobo badi balua ne “Yesu mukuabo”, anyi “nyuma mukuabo”, anyi “lumu luimpe lukuabo”. Wakabafundila ne, “Ndi ntshina ne, Bu muakadi nyoka udinga Eva ne budimu buende, bumue meji enu neapambuishibue ku dilamata diawu ne butoke buawu bidi kudi Kilisto” (2 Kolinto 11:3,4. Tangila mvese 13,14).

 

1.10.5    Malu akalenduisha Eva adi alenduisha bantu lelu

·  Lukuka lua mubidi.

·  Lukuka lua mesu.

·  Kudisua kua muoyo.

 

“Bualu bua malu onso a pa buloba, lukuka lua mubidi, ne lukuka lua mesu, ne kudisua kua muoyo, kaena mafume kudi Tatu kadi adi mafume ku buloba. Buloba budi bujimina ne lukuka luabu kabidi; kadi yeye udi wenza mudi disua dia Nzambi udi ushalaku tshiendelele” (1 Yone 2:16,17).

 

1.10.6    Luatayi bintu bionso bia mvita bia Nzambi

 “Ku ndekelu, nudikoleshe mu Mukelenge ne mu bukole buende bunene. Luatayi bintu bionso bia mvita bia Nzambi, bua nuenu numanye mua kuimana bakandamana kumpala kua mateyi a diabolo … nunku imanayi bienu, bamane kuteka buakane bu tshibuikilu tshia pa tshiadi; bamane kusuika bulelela  mu  bifuka bienu bu mukaba, bamane kubueja makasa  enu mu bisabata bia kudilongolola kua lumu luimpe lua ditalala. Pamutu pa bintu bionso nuambule ngabu wa ditabuja, unudi mua kuepela nende miketa yonso ya Satana idi ne kapia kasuikaku. Nuangate tshifulu tshia lupandu, ne muele wa Nyuma udi diyi dia Nzambi” (Efeso 6:10-17).

Tudi mua kuimana bakandamana kumpala kua mateyi a diabolo patualuata bintu bionso bia mvita bia Nzambi.

 

2        Lebeka: Mukaji Musela wa Mpala Muimpe

“Tuetu tudi tumunanga bualu bua Yeye wakadianjila kutunanga” (1 Yone 4:19).

2.1        Lebeka nsongakaji musungudibue kudi Nzambi

 Lebeka wakadi mukaji musungudibue kudi Nzambi bua kuikala mukaji wa Isaka, muntu wa buneme ne wa ditabuja. Mukanda wa Genese udi utuleja ne yeye wakadi nsongakaji wa ditabuja ne wa bienzedi bimpe. Malu a mu chapitre ewu adi tshifuanyikiji tshia mudimu wakenza Nzambi bua kuangata mukaji musela (Ekeleziya) bua Muana wende Munanga, Mukelenge Yesu Kilisto (Genese nshapita 24).

 

2.2        Abalahama udi ukebela muanende Isaka mukaji

 Abalahama wakambila muena mudimu wende mukulu, wakadi mulami wa bintu biende bionso ne, “Wewe kua-ngatshidi muananyi mulume mukaji wa bana bakaji ba Bena Kanana batudi bashikame nabo; kadi uye biebe kuanyi, kudi bana betu, wangatshile muananyi Isaka mukaji” (Genese 24:3,4).

 

2.3        Muena mudimu udi udilongolola bua luendu lule

 Muena mudimu wende “wakangata nyama ya tumelo dikumi mu tshisumbu tshia tumelo tua mukelenge wende, wakaya ne biuma bia mukelenge wende bia mishindu yonso mu tshianza  tshiende;  wakabika,  wakaya  ku buloba bua Mesopotamia, ku musoko wa Naho” (Genese 24:10).

    Tumelo tudi nyama minene, tudi mua kutuala bujitu bunene. Tudi mua kuya matuku asatu katuyi ne mayi, tudi nyama mimpe bua ngendu mile ne ngendu mu miaba idi kayi ne mayi a bungi. Muena mudimu wakadi ne luendu lule, buakadiye nabu mbua kushiya buloba bua Isalele ne kupitshila buloba bua Jordanie ne Syrie, too ne ku sude wa Turquie, musangu mukuabo pamutu pa kilomètres 650.

 Pakafika muena mudimu ne bantu bakadi nende ku musoko  wa Naho, yeye wakatuisha tumelo binu panshi ku butshika bua musoko pepi ne mushimi wa mayi dilolo pa diba diyaya bakaji bua kusunabo mayi. Wakalomba Nzambi ne, “Yehowa, Nzambi wa mukelenge wanyi Abalahama, ndi nkulomba ne, Ungendeje dikasa dimpe lelu, ufuile mukelenge wanyi Abalahama luse. Tangila, pantshidi muimane pepi ne mushimi wa mayi, ne bana bakaji ba bena musoko bakadi balua bua kusunabo mayi; witabuje ne nsongakaji undi ngambila ne, Ndi nkutendekena ne, Utule mulondo webe wa mayi, umpe mayi a kunua, yeye angandamune diyi ne, Nua biebe, nennuishe tumelo tuebe kabidi; nunku yeye mene ikale mukaji uwakasunguila muntu webe Isaka; nunku nemmanye ne wewe wakufuila mukelenge wanyi luse” (Genese 24:12-14).

 

2.4        Lebeka udi ulua bua kusuna mayi

 “Pashishe, pakadiye wakula, tangilayi, Lebeka … waka-lupuka ne mulondo wa mayi pa diapa diende. Nsongakaji ewu wakadi ne mpala muimpe be … yeye wakapueka ku mushimi wa mayi, wakasuna mulondo wende tente, wakabanda kabidi. Muena mudimu wakaya lubilu kudiye wakamuakidila, waka-muambila ne, Ndi nkutendekena ne, Umpeku tuima tukese tua meme kunua. Yeye wakamba ne, Nue biebe, mukelenge wanyi; yeye wakatula mulondo wende lubilu mu tshianza tshiende, wakamunuisha. Pakashikijeye kumunuisha mayi, yeye wakamba ne, Nensunyine tumelo tuebe mayi kabidi too ne pukutatu.  Yeye wakaya lubilu,  wakapongoluela mayi mu luvulunene, wakaya lubilu ku mushimi kabidi, wakasunyina tumelo tuende tuonso mayi” (Genese 24:15-20).

Mona bu mudi Lebeka wandamuna ku dilomba dia muenyi ne kanemu. Udi ne mpala muimpe kadi bienzedi biende bidi bileja ne yeye udi nsongakaji wa mutshima muimpe. Udi unuisha muenyi mayi, udi unuisha tumelo too ne pukutatu. Tumelo dikumi ne nyota tudi tunua mayi a bungi!

    “Muena mudimu wakakonka Lebeka ne, Wewe udi muana wa nganyi? Ndi nkusengelela ne, Ungambile. Udi ne muaba mu nzubu wa tatu webe bua tuetu kulalamu, anyi? Yeye wakamukudimuna diyi ne, Ndi muana wa Betuele (Betuele wakadi wa mu famille wa Abalahama) … wakamuambila kabidi ne, Tudi ne mashinde ne mamvua a bungi, ne miaba ya kulala … nsongakaji wakaya lubilu, wakambila ba mu nzubu wa mamuende malu awu” (Genese 24:23-28).

 

2.5        Bualu bua muena mudimu wa Abalahama

Muena mudimu wakamanya ne, Nzambi wakundombola too ne katataka, “Mulume ewu wakinyika mutu wende, wakatendelela Yehowa … yeye wakamba ne, Panakadi mu njila Yehowa wakandombola ku nzubu wa bana babo ne mukelenge wanyi”. Wakatumbisha Nzambi (Genese 24:26,27).

 Pakafikeye ku nzubu, kakadiambila nansha, wakamba bualu bua mfumu wende ne bualu bua dijinga dia Abalahama bua kupeta mukaji bua muanende Isaka (Genese 24:35-38).

 Pakadiye ku mushimi wa mayi, mulume ewu wakapatula kakanu ka or ne nkanu ibidi ya ku maboko, wakabipesha Lebeka. Mu nzubu yeye “wakapatula bilenga bia argent ne bia or ne bilulu, wakabifila kudi Lebeka; yeye wakapa muanabo mulume ne mamu wende kabidi bintu bia mushinga mukole” (Genese 24:22,53).  Bintu ebi biakabaleja ne, Muena mudimu udi wamba malu malelela bualu bua mfumu wende.

 Muanabo mulume ne mamu wa Lebeka bakasua ne, Lebeka ashale matuku makese, bakamba ne, “Nansha dikumi, pashishe yeye neaye”, kadi muena mudimu wakabambila ne,  “Kanumpumpumbishi, bualu bua Yehowa wakungendeja dikasa dimpe; nuntume kudi mukelenge wanyi”. Bobo bakamba ne, “Netu-bikile nsongakaji, netumuebeje yeye”. Bakabikila nsongakaji, bakamuebeja ne, “Udi musue kuya ne muntu ewu, anyi?” Yeye wakabakudimuna ne, “Nyaya” (Genese 24:54-58).

 

2.6        Malu aa adi tshifuanyikiji tshia malu a mu Diulu

  Malu aa adi aleja mudimu muenzejibua kudi Nzambi ne Nyuma Muimpe katataka. Muena mudimu udi utuambila bualu bua Nyuma Muimpe ne mudimu wende pa buloba. Isaka,  muana wa mulayi,  udi wamba bua Mukelenge Yesu Kilisto. Lebeka udi tshifuanyikiji tshia Ekeleziya, Mukaji Musela wa Muana wa Mukoko wa Nzambi (Buakabuluibua 19:6-9).

 

2.7        Nyuma Muimpe udi utumbisha Kilisto

  Mukelenge Yesu Kilisto wakamba ne, “Palua Nyuma wa bulelela, yeye neanulombole mu malu malelela onso; bua yeye kena udiambila, kadi neambe anu malu umvueye, neanuambile malu alualua. Neantumbishe meme; bualu bua neangate malu anyi, neanuambilewu” (Yone 16:13,14).

  Bikala muntu ujadika mu mutshima wende bua kulonda Mukelenge Yesu mu njila wa ditabuja, mbualu buimpe. Nyuma Muimpe udi mumanye njila utudi ne bua kuendamu, udi mumanye mua kutulama too ne patuamonangana ne Mukelenge wetu mpala pa mpala. “Yeye, unuakadi kanuyi batangile ku mesu, nyeye unudi nunanga; kadi nudi numui-tabuja, kanuyi numutangila katataka, ne nudi nusanka bikole ne disanka didi kadiyi mua kuambibua ne didi diule tente ne butumbi; nudi nuangata nshikidilu wa ditabuja dienu, ndu-pandu lua mioyo yenu” (1 Petelo 1:8,9).

 

2.8        Isaka udi uya mu budimi dilolo bua kutendelela

 “Isaka wakaya mu budimi dilolo bua kutendelela; wakabandisha mesu ende, ne monayi, tumelo tuakadi tulua. Lebeka wakabandisha mesu ende kabidi ne pakatangileye Isaka, yeye wakatuluka pa nyima pa kamelo. Yeye wakakonka muena  mudimu   ne,   Ewu  mulume  kayi  udi  wendakana  mu budimi bua kusambakana netu? Muena mudimu wakamukudimuna diyi ne, Nyeye mukelenge wanyi. Lebeka wakangata tshilulu tshikudika, wakatshiteka ku mishiku yende. Muena mudimu wakambila Isaka malu onso akenzeye” (Genese 24:63-66). Musangu mukuabo, pakadi Isaka mu budimi, wakadi wela meji bualu bua dipingana dia muena mudimu wa tatu wende ne bua disungula dia mukaji bua bualu buende. Kadi pakamoneye Lebeka, yeye wakadi usanka. “Isaka wakamunanga, ne mutshima wende wakasambibua bua lufu lua mamu wende” (Genese 24:67).

     Bu mudi Lebeka wakabandisha mesu ende, bena kuitabuja  kabidi badi babandisha mesu abo mu ditekemena dia dikumbajibua dia mulayi wa Mukelenge ne, “Binaya ne binanulongoluela muaba, nempingane kabidi, nenuangate kundi meme muine, bua kundi ngikala, nuenu nenuikaleku kabidi” (Yone 14:3). Lelu kabidi, Mukelenge Yesu udi wamba ne, “E, ndi ndua lubilu”. Tuetu, bena Ekeleziya, tudi tuandamuna ne, “Amen; lua, Mukelenge Yesu” (Buakabuluibua 22:20).

     “Kilisto wakasua Ekeleziya, wakadifila bua bualu buende” (Efeso 5:25). Mu dilomba diende kudi Tatu wende wakamba ne, “Tatu, ndi musue bawakumpa bikale kundi bua kuta-ngilabo butumbi buwakumpa bualu bua wewe wakansua meme diambedi kabayi banze kufuka buloba” (Yone 17:24).

 

2.9        Malesona makuabo

2.9.1        Nzambi udi ulombola bantu bende padibo benda munjila yende

Muena mudimu wa Abalahama wakalomba Nzambi bua kumukuatshisha bua kuangata Isaka mukaji kudi bana babo. Pashishe yeye wakadi mua kuamba ne, “Panakadi mu njila Yehowa wakandombola ku nzubu wa bana babo ne mukelenge wanyi … wakandombola mua kuya mu njila muakane”. Muena mudimu wakinyika mutu wende, wakatumbisha Nzambi (Genese 24:12,27,48 ).

     “Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda. Umumanye yeye bimpe mu bienzedi biebe bionso, yeye neakululamishile njila yebe. Kuikadi muena meji ku mesu kuebe wewe; utshine Yehowa, umuke ku malu mabi … pashishe, newende mu njila webe kuyi ne ditshina, dikasa diebe kadiena dilenduka (Nsum. 3:5-7,23).

 

2.9.2        Muena Kilisto udi ne bua kuibaka muena kuitabuja

  “Lekelayi kulamakajibua ne badi kabayi bena ditabuja bu badi kabayi bakanangane; bua buakane budi ne bulunda kayi ne bualu bubi; anyi munya udi ne buobumue kayi ne mi-dima? … muena ditabuja udi ne tshitupa kayi ne udi kayi ne ditabuja? nunku umukayi munkatshi muabo, nuikale bata-puluke” (Genese  24:4. 2 Kolinto 6:14,15,17).

 

2.9.3        Lebeka udi  usungula  bua  kuikala  mukaji  wa  Isaka

Bakebeja Lebeka ne, “Udi musue kuya ne muntu ewu, anyi? Yeye wakabakudimuna ne, Nyaya” (Genese 24:58).

 

2.9.4        Disungula dimpe dia muntu mukuabo wa Nzambi

 Yoshua wakambila Bena Isalele ne, “Binuamona ne kukuatshila Yehowa mudimu kudi kubi, lelu nusungule unudi basue kukuatshila mudimu, ne nzambi yakadi bankambua benu bakuatshile mudimu dishiya dia musulu wa Pelata anyi nzambi ya Bena Amole, bena buloba bunudi bashikame; kadi meme ne ba mu nzubu muanyi netukuatshile Yehowa mudimu” (Yoshua 24:15).

 

2.9.5   Isaka wakananga Lebeka (Genese 24:67)

 “Dinanga didi dikenga musangu mule, didi dienzela bakuabo bimpe; dinanga kadiena ne mukawu; dinanga kadiena difunafuna, kadiena didisua; dinanga kadiena dienza malu a dikamakama, kadiena didikebela bintu, kadiena dikuata tshiji lubilu, kadiena dibala malu mabi adibo badienzela; kadiena disanka bua malu mabi, didi disanka bua kuikala ne malu a bushuwa; didi dituala malu onso, didi ditabuja malu onso, didi dikankamika mu malu onso. Dinanga kadiena dipanga tshiendelele” (1 Kolinto13:4-8).

 

2.9.6        Dibikila dia Lumu Luimpe

     Mukelenge Yesu wakamba ne, “Luayi kundi, bonso badi ne mudimu mukole, badi ne bujitu bunene, meme nenupe dikisha. Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne, Umvua diyi dianyi, witabuja wakuntuma, udi ne muoyo wa tshiendelele, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakabuela mu muoyo. Bonso badi Tatu umpa nebalue kundi; tshiena ngipata walua kundi” (Matayo 11:28. Yone 5:24. 6:37). "Nyuma ne mukaji musela (Ekeleziya) badi bamba ne, Lua. Udi umvua, ambe biende ne, Lua. Ne udi ne nyota, alue biende; udi musue, angate mayi a muoyo tshianana” (Buakabuluibua 22:17).

 

 

3        Lahaba: Mukaji wa Yeleko

“Bua ditabuja Lahaba, mukaji wa masandi, kakashipibua ne bakadi ne bupidia, bualu bua wakabueja batentekedi mu nzubu ne ditalala” (Ebelu 11:31).

3.1        Lahaba ne batentekedi

 “Yoshua, muana wa Nuna, wakatuma batentekedi babidi ku Shitima mu musokoko, wakabambila ne, Yayi, nutangile buloba, ne Yeleko. Bobo bakaya, bakabuela mu nzubu wa mukaji muena tshiendenda dina diende Lahaba, bakalalamu. Bakambila mukelenge wa Yeleko ne, Mona, balume ba Bena Isalele bakafika munemu butuku bua kutentekela buloba. Mukelenge wa Yeleko wakatumina Lahaba diyi ne, Patula balume bakulua kuudi, bakubuela mu nzubu muebe; bualu bua bobo bakulua bua kutentekela buloba buonso. Mukaji ewu wakangata bantu aba babidi, wakabasokoka; yeye wakamba ne, Bulelela, bantu aba bakulua kundi kadi tshiakamanya kuakafumabo; ne pakulua diba didibo binshila bibi bia musoko, pakuila butuku, bantu aba bakulupuka; kadi meme tshiena mumanye kuakuyabo; nubalonde lubilu, nenubapete. Kadi yeye wakamana kuya nabo ku musaka wa nzubu wende, wakabasokoka muinshi mua mitshi ya lin yakadiye mulonge pa musaka. Balume bakabalonda mu njila too ne ku malobo a Yadene; pakalupuka bantu, bakaya bua kubakeba, bakinshila tshibi” (Yoshua 2:1-7).

 

3.2        Bena Yeleko kabena batshina Nzambi

 Bena Yeleko bakadi mu dipila bualu bua malu mabi abo. (Musoko ewu udi tshifuanyikiji tshia buloba buetu). Bakadi bena mpingu ne bantu ba lukisu. Bua malu abo matamba mabi Nzambi wakadi pepi ne kubalumbuluisha, kadi mu musoko wakadi mukaji umue wakadi diambedi mukaji wa bienzedi bibi, katataka udi utshina Nzambi. Bantu ba mu musoko bakamanya Lahaba bu mukaji mubi kadi Nzambi, udi mubanji mu luse, neamufuile luse ne bena diku diende bitabujabo diyi dia bena mudimu bende. Batentekedi kabakafika ku nzubu wa Lahaba ku mpukapuka. Nzambi udi Nzambi Musungidi, udi musue bantu bonso basungidibue, bafike ku dimanya dia malu malelela (1 Timote 2:4).

 Lahaba wakamanye ne, Nzambi udi utangila malu a bantu. Diambedi balume babidi kabayi banze kulala tulu, Lahaba wakabambila ne, “Ndi mumanye ne, Yehowa wakanupa bu-loba, ne buowa buakatukuata” (Yoshua 2:9). Lahaba waka-mana kumvua lumu lua malu akenzela Nzambi Bena Ejipitu pakalupuka Bena Isalele mu buloba buabo, bu muakaya Bena Isalele mu bunene bua Dishiba Dikunze bu pa buloba buume, ne bu muakapingana mayi a dishiba mu bukole buawu bua kushipa Bena Ejipitu pakabalondabo. Lahaba wakamanya bubi bua mu mutshima wende, yeye biende wakatshina kulumbulula kuakane kua Nzambi.

 

3.3        Lahaba udi mumanye ne, Nzambi udi mumanye mua kunsungila

 Yeye wakambila balume babidi kabidi ne, “Yehowa, Nzambi wenu, udi Nzambi wa mu diulu ne pa buloba kabidi” (Yoshua 2:11). Lahaba wakamanya munda ne, Nzambi ewu udi Nzambi wa muoyo; bukokeshi buonso bua mu Diulu ne bua mubuloba budi buende. Pakabuejeye batentekedi mu nzubu muende,  yeye wakenza bualu mu ditshina dia Nzambi.  Dina diende didi ditedibua munkatshi mua bena ditabuja mu Mu-kanda wa Ebelu. “Bua ditabuja Lahaba, mukaji wa masandi, kakashipibua ne bakadi ne bupidia, bualu bua wakabueja ba-tentekedi mu nzubu ne ditalala” (Ebelu 11:31).

 

3.4        Lahaba udi musue tshieya tshilelela

 Lahaba wakambila batentekedi ne, “Nunku ndi nnusenge-lela ne, Nuditshipe kudi Yehowa bua bualu buanyi bu mu-nakunuenzela bimpe, nuenu kabidi nungenzele meme ne nzubu wa tatu wanyi bimpe, numpe bianyi tshieya tshilelela” (Yoshua 2:12). Batentekedi bakamuambila ne, “Mona, patuabuela mu buloba, wewe neusuike nshinga ewu mukunze ku dididishi dia nzubu kuwakutuluila: udisangishe mu nzubu webe ne tatu webe ne mamu webe ne bana benu ne bonso ba mu nzubu wa tatu webe. Kadi muntu yonso udi ulupuka ku bibi bia nzubu webe, uyaya mu misesu, mashi ende neikale pamutu pende” (Yoshua 2:18,19).

 

3.5        Nshinga mukunze

 Tshieya tshilelela tshia nshinga mukunze tshidi tshituvuluija bualu bua diyi dia Yehowa kudi Mose bualu bua Bena Isalele mu Ejipitu ne, “Bobo nebangate mashi (a muana wa mukoko), nebaamiamine ku mutshi wa pamutu pa mushiku wa mbelu ne ku biluwa bibidi bia mushiku wa mbelu wa nzubu mudibo bamudila. Mashi neikale bu tshimanyinu tshia mu nzubu munudi; ne panamona mashi, nempite pamutu penu, ne mulawu kawena unukuata panashipa bantu ba mu buloba bua Ejipitu” (Ekesode 12:7,13). Muana wa mukoko udi utuambila bualu bua Muana wa Nzambi ne mushinga wa bupikudi wa bena kuitabuja. “Nuakapikudibua ku mashi a mushinga mukole, bu a muana wa mukoko kayi ne tshilema ne kayi ne ditoba, ku mashi a Kilisto mene” (1 Petelo 1:19. Yone 1:29,36).

 Lahaba wakatulula batentekedi babidi ne muonshi pa dididishi dia nzubu, bualu bua nzubu wende wakadi mutuangane ne lumbu lua musoko, yeye wakashikama pamutu pa lumbu. Pakayabo, yeye wakasuika nshinga mukunze ku dididishi.

 

3.6        Yoshua udi uvuluka mulayi kudi Lahaba ne nshinga mukunze

 “Yoshua wakambila balume babidi bakaya kutentekela buloba ne, Yayi bienu mu nzubu wa mukaji awu muena tshiendenda, nulue ne mukaji ne bintu bionso bidiye nabi, bu munuakaditshipa kudiye. Batentekedi aba bakayamu, bakalua ne Lahaba ne tatu wende ne mamu wende ne bana babo ne bintu bionso biakadiye nabi; bakalua ne bena diku diende bonso kabidi, bakabateka ku butshika bua tshitudilu tshia Bena Isalele” (Yoshua 6:22,23). Bantu bakuabo bonso bakafua bualu bua bubi bua musoko, Yoshua ne bantu bende bakosha Yeleko ne bintu bionso biakadimu ne kapia.

 

3.7        Malesona makuabo

3.7.1        Lahaba udi usuika nshinga ku dididishi lukasa

     Lahaba wakasuika nshinga mukunze ku dididishi dia nzubu wende lukasa pakatululeye batentekedi ne muonshi pa dididishi dia nzubu wende (Yoshua 2:15,21). Mukenji wa Lumu Luimpe udi mukole kabidi. “Lelu ewu, binumvua diyi diende, kanukoleshi mitshima yenu … Monayi, katataka ntshikondo tshimpe, monayi, katataka ndituku dia lupandu” (Ebelu  3:7,8. 2 Kolinto 6:2).

 

3.7.2        Nyuma Muimpe muine udi tshieya

    “Nuenu kabidi, panuakamana kumvua diyi dia bushuwa kudiye, lumu luimpe lua lupandu luenu, panuakamuitabuja kabidi, nuakuangata tshimanyishilu tshia Nyuma Muimpe mulayibue, udi tshieya tshia bupianyi buetu” (Efeso 1:13,14). Tshieya tshia Nyuma Muimpe tshidi tshijadika ne, Milayi yonso ya Nzambi kudi bantu bende neyikale mikumbajibue (2 Kolinto 1:22). “Ne bualu bua nudi bana, Nzambi wakatuma Nyuma wa Muana wende mu mitshima yetu, wela diyi diende ne, Aba, Tatu” (Tatu, Tatu. Galatia 4:6).

 

3.7.3        Yoshua udi usungila ba mu nzubu wa tatu wa Lahaba

     Yoshua wakasungila bantu bonso ba mu nzubu wa tatu wa Lahaba. Bobo nkayabo bakitabuja diyi dia batentekedi. Pakabuela basalayi ba Yoshua mu Yeleko bua kubutuila musoko, bakadi basanganyibue mu nzubu muakadi tshieya tshia nshinga mukunze. Nzambi udi musue kusankisha meku a bantu, bu muakasankisheye ba mu nzubu wa mulami wa nzubu wa lukanu (Bienzedi 16:29-34).

 

3.7.4        Bena Kilisto budibo nabu mbua kuikala badimuke

 Satana udi uteta bua kunyanga meku a bena kuitabuja bikole be kuonso. Batatu ne bamamu badibo nabu mbua kudilama ku mateyi a Satana ne kudiundisha bana babo mu ditshina dia Nzambi. Badi ne bujitu pambidi pabo bua kuyisha bana babo njila wa lupandu ne bua kubadiundisha mu malu a Mukelenge. Mbidi bimpe bua baledi kulombela bana babo Nzambi ku dituku ku dituku ne bua kuikala bifuanyikiji bimpe kudibo.

 

3.7.5        Bienzedi bia Lahaba bidi tshifuanyikiji tshia mudimu udi ne bua kulonda ditabuja

Lahaba udi tshifuanyikiji tshia mukaji wa ditabuja dilelela,  bienzedi biende bidi bileja ne ditabuja diende didi dilelela. (Tangila Yakobo 2:25). Lahaba kakapingana mu njila yende ya kale, wakapeta muaba munkatshi mua bantu ba Nzambi mu buloba bua mulayi (Yoshua 6:25).

 

3.7.6        Ngasa wa Nzambi udi munene be

 Ngasa wakapesha Lahaba, muena tshiendenda, muaba mu mulongo wa bakelenge ba Bena Yuda. Yeye wakalua nkambua wa Mukelenge wetu Yesu Kilisto bilondeshile pa buntu buende (Luta 4:13-17. Matayo 1:5,6). Ngasa udi upesha muena kuitabuja muaba munkatshi mua bantu badi ba-pikudibue ku mashi a Kilisto, ne bupianyi buakutekibua mu Diulu tshiendelele. “Bupianyi budi kabuyi bunyanguka, budi kabuyi bufubidila” (Efeso 2:8. 1 Petelo 1:4).

 

 

4        Luta: Mukaji wa Kueyemenya

“Nenye kuwaya, nendale kuwalala, bantu bebe nebikale bantu banyi ne Nzambi webe neikale Nzambi wanyi” (Luta 1:16).

4.1        Meyi a kumpala

 Luta udi tshifuanyikiji tshimpe tshia mukaji wa ditabuja ne wa kulamata udi usungula bua kulonda mu njila wa Nzambi, nansha mateta ne malu makole a bungi adiku.

 Malu adi matedibua mu Mukanda wa Luta akapita kale kale mu matuku a balumbuluishi ba Bena Isalele, diambedi mukelenge Davidi kayi muanji kuledibua. Mu matuku aa, "muntu ne muntu wakenza anu malu akadi mimpe ku mesu kuende” (Balumbuluishi 21:25).

 

4.2        Malu makole adi akuata diku dia Naomi

 Mu Beteleheme muntu mukuabo wakadiku, wakaya bua kushikameye mu buloba bua Moaba, ne yeye ne mukaji wende ne bana bende ba balume babidi bualu bua tshiole tshiakadi mu buloba bua Isalele. “Dina dia muntu ewu diakadi Elimeleke, ne dina dia mukaji wende diakadi Naomi, ne mena a bana bende ba balume babidi akadi Malona ne Kiliona … bakalua mu buloba bua Moaba, bakashikamamu. Elimeleke, bayende wa Naomi, wakafua; yeye wakashala nkayende ne bana bende balume babidi. Bobo bakabaka bakaji ba Bena Moaba; dina  dia  mukuabo,  Opa, ne dia mukuabo, Luta; bakashikamamu bu bidimu dikumi. Malona ne Kiliona bakafua, bubidi buabo; mukaji ewu wakashala nkayende kayi ne bana bende, kayi ne bayende” (Luta 1:1-5).

 

4.3        Naomi udi musue kupingana ku buloba bua batatu bende

 “Pashishe Naomi wakabika ne bamamuenu bende bua ku-mukeye mu buloba bua Moaba; bualu bua yeye wakamana kumvua lumu mu buloba bua Moaba ne, Yehowa wakashala kupingana kudi bantu bende bua kubapeye bia kudia kabidi … bakaya  mu  njila  bua  kupinganabo  mu  buloba  bua Yuda. Naomi wakambila bamamuenu bende babidi ne, Yayi bienu, nupingane mukuabo ku nzubu wa mamu wende, mukuabo ku nzubu wa mamu wende; Yehowa anuenzele malu a kalolo bu munuakenzela ba mufu ne meme kabidi … pashishe yeye wakatuangana nabo mishiku, bakabandisha meyi abo, bakadila. Kadi bobo bakamuambila ne, Nansha, netupingane nebe kudi bana benu. Naomi wakabambila ne, Bana banyi, nupingane; nuyaya nanyi bua tshinyi? … Bakabandisha meyi abo, bakadila kabidi; Opa wakatuangana ne mamuenu wende mishiku; kadi Luta wakamulamata” (Luta 1:6-14).

 

4.4        Bualu bua Naomi

 Naomi udi tshifuanyikiji tshia muena kuitabuja udi ulekela malu a Nzambi bua kupingana mu malu a ba pa buloba. Wakalekela Beteleheme (kuandamuna kua muaku ne, “Nzubu wa bia kudia”) mu tshikondo tshikole bua kushikama mu-nkatshi mua bantu ba bende. Kuakua Naomi wakajimija bayende, ne bana bende, ne bintu biende bionso. Katataka udi mu njila bua kupingana kuende ne bamamuenu bende babidi. Kadi mona bualu, Naomi udi usengelela bamamuenu bende  bua kupingana ku buloba bua Moaba, buloba bua bena nzambi mikuabo. Bualu bua dikema!

 Diambedi Naomi kayi muanji kuya ku Moaba ne bayende yeye wakadi muena disanka (dina diende, “Naomi”, didi diamba ne, “Disanka”), pakapinganeye ku Beteleheme waka-mbila bena musoko ne, “Kanumbikidi ne Naomi kabidi, numbikile ne Mala (bululu), bualu bua Nzambi wa Bukole Buonso wakatamba kunkengesha. Nakaya tente, ne Yehowa wakampingaja kuetu bitupu” (Luta 1:20,21). Naomi wakaya, bu muana mujimine mu Luka nshapita 15, mu luendu “kule ku luseke lukuabo”. Kakadi ne dikisha mu madimi a Moaba. Katataka udi ujingulula bualu, udi wamba ne, “Nakaya … Yehowa wakampingaja” (Luta 1:21).

 

4.5        Bualu bua Opa ne Luta

 Opa udi tshifuanyikiji tshia muntu wakumvua Lumu Luimpe kadi udi musue malu a ba pa buloba. Pakambila Naomi ne, “Bana banyi, nupingane”, yeye wakapingana kudi bantu bende.

Naomi wakateta kupingaja Luta kabidi, wakamuambila ne, “Mona, mukuenebe wakapingana kudi bana babo ne kudi nzambi wende; wewe ulonde mukuenebe”. Luta, mukaji wa kulamata ne wa kueyemenyibua, wakamba ne, “Kunsengeledi bua meme kukushiya ne bua kupingana tshikulondi; nenye kuwaya, nendale kuwalala, bantu bebe nebikale bantu banyi ne Nzambi webe neikale Nzambi wanyi; nenfue kuwafua, nenjikibuepu kabidi; bialua tshintu tshikuabo pankatshi petu bua kutupandulula, anu lufu nkayalu, Yehowa angenzele muonso muenzeye too ne pamutu. Pakamoneye ne yeye wakakolesha mutshima wende bua kuyeye nende, yeye wakalekela kuyikila nende” (Luta 1:15-18).

 

4.6        Nzambi udi ulombola bakaji ba mu lufuila babidi

 Naomi ne Luta bakalua ku Beteleheme ku tshibangidilu tshia tshidimu tshia kunowabo orge. (Orge udi bintu bikuabo biakenzabo nabi mampa). Luta wakambila Naomi ne, “Anji kuitabuja bua meme kuya mu budimi bua undi mua kusangana luse ku mesu kuende bua meme kupumbululaku mpumbuluila. Yeye wakamuambila ne, Yaku, muananyi” (Luta 2:2).

 Bena Isalele, muinshi mua mikenji ya Mose, bakadi ne tshilele tshia kushiya bintu bikuabo mu madimi abo mu tshi-kondo tshia kupuola bua kukuatshisha nabi bapele ne benyi (Lewitiki 19:9).

  Luta kena mua kushikama tshianana nansha, budiye nabu mbua kuenza mudimu bua kupeta bia kudia. Ku mpukapuka (bu mudi bantu bamba) Luta wakabuela mu tshitupa tshia budimi bua Boaza wakadi wa mu tshiota tshia Elimeleke, bayende wa Naomi. “Boaza wakalua mufume ku Beteleheme, wakambila banowi ne, Yehowa ikale nenu; bobo bakamu-kudimuna ne, Yehowa akusankishe. Pashishe Boaza waka-konka muena mudimu wende wakadi ku mutu kua banowi ne, Nsongakaji ewu ngua nganyi? Muena mudimu … wakamuku-dimuna ne, Yeye udi nsongakaji, Muena Moaba, wakapinga-na ne Naomi” (Luta 2:4-6).

 

4.7        Boaza udi uleja Luta luse

 “Pashishe Boaza wakambila Luta ne, Muananyi, kuena munvue, anyi? Kuyi bua kupumbulula mpumbuluila mu budimi bukuabo, kumuki kunoko nansha, kadi ushale ne bakaji benji banyi ba mudimu. Mesu ebe ikale ku budimi budibo banowa, ubalonde; meme tshiakamana kudimuja bansongalume ne, Kanumulengi bianza, anyi? Biakusuma nyota, uye biebe ku milondo ya mayi, unue mayi akasunabo kudi bansongalume. Pashishe yeye wakakuma mpala wende panshi, wakamukukuila, wakamukonka ne, Meme nakasa-ngana luse ku mesu kuebe bualu kayi bua wewe wakunjingu-lula, wakuntangila, meme muenyi? Boaza wakamukudimuna ne, Bakamana kungambila malu onso awakenzela mamuenu webe kunyima kua lufu lua bayebe; ne bu muwakalekela tatu webe ne mamu webe ne buloba buakakulelabo, wakalua kudi bantu baudi kuyi mujingulule diambedi. Yehowa akufute bua mudimu webe; bakupe difutu diebe dionso kudi Yehowa, Nzambi wa Isalele, uwakulua kusokoma muinshi mua mapuapua ende. Pashishe yeye wakamba ne, Mukelenge wanyi, nsangane luse ku mesu kuebe; bualu bua wewe wakunsamba, wakuambila mukaji muenji wa mudimu webe meyi a kalolo, tshiakadi kuikala bu umue wa bena mudimu bebe bakaji” (Luta 2:8-13).

 

4.8        Naomi udi usanka

 Mpindiewu dina dia Naomi kadiena Mala (bululu) kabidi to. Udi mupingane kudi Nzambi, udi usanka. Udi ukema bua kutangila bu mudi Nzambi ulongolola malu onso bua bualu buabo, ne bu muakabuela Luta mu budimi wa Boaza “ku mpukapuka”. Boaza wakadi muntu mubanji ne wa bukokeshi, biasueye wakadi mua kupikula bupianyi bua Naomi ne Luta mu Beteleheme, bualu bua yeye wakadi wa mu tshiota tshia Elimeleke, bayende wa Naomi. Muinshi mua mikenji ya Mose Bena Isalele kabakadi mua kusumbisha muntu buloba bua batatu babo (Lewitiki 25:23-28).

 Naomi  wakambila  Luta  ne, “Boaza  udi wa pabuipi netu, udi umue wa mu tshiota tshietu”. Wakamuambila bu mudiye ne bua kuenza bua kuangata bupianyi buabo (Luta 3:1-5).

 

4.9        Boaza udi wambila Luta meyi a kalolo

 Luta wakenza malu onso akamuambila Naomi. Wakaya kudi Boaza ku tshishipuidi butuku kumuleja malu a mu mutshima wende. Yeye wakadi musanganyibue ku makasa a Boaza bu muenji wende wa mudimu. (Mbidi bimpe bikala bena mudimu ba Mukelenge basanganyibue ku makasa a Mukelenge Yesu, bu muakadi Malia kabidi mu Luka 10:39).

 Pakaleja Luta Boaza malu akadi munda mua mutshima muende bualu bua bupianyi, Boaza wakamuambila ne, “Yehowa akusankishe, muananyi; kunshikidilu kua kalolo kebe kuakatamba tshibangidilu tshiaku, bualu bua wewe kua-kalonda bansongalume, nansha bapele nansha babanji. Ka-tataka, muananyi, kutshinyi, nenkuenzele malu onso awakua-mba; bualu bua bena musoko bonso badi bamanye ne, Wewe udi mukaji wa kanemu. Bulelela, meme ndi bu muena tshiota tshienu, kadi mukuabo udiku udi untamba meme kuikala wa pabuipi ne tshiota mene” (Luta 3:10-12).

 

4.10   Boaza udi ulongolola bualu lukasa

 “Pashishe Boaza wakaya ku tshilumbuluidi tshia ku tshibi tshia musoko, wakashikamaku, ne monayi, muena tshiota awu wakamba Boaza wakapitaku; wakamuambila ne, Mulumiana, lua, somba apa. Yeye wakapuka, wakashikama. Wakabikila bakulu ba mu musoko dikumi, wakabambila ne, Shikamayi bienu.  Bobo  bakashikama.  Yeye  wakambila muena tshiota ne, “Naomi, nguakafuma mu buloba bua Moaba, udi upana tshitupa tshia buloba tshiakadi tshia muanetu, Elimeleke; nakuelangana meji bua kukuambila bualu ebu ku matshu ne, Wewe utshisumbe kumpala kua bantu badi bashikama apa, ne kumpala kua bakulu banyi. Biwasua kutshipikula, utshipikule; kadi biwapidia kutshipikula, pashishe ngambilaku, meme mmanye, bualu bua kakuena mukuabo wa kutshipikula; ne meme ndi nkulonda” (Luta 4:1-4). Yeye wakapidia.

     Mulume  wakapidia  kupikula  bupianyi  udi  tshifuanyikiji tshia mikenji ya Mose. Mikenji kayena mimanye mua kukuatshisha muntu anyi kumupesha dikisha. Tudi tusungidibua “ku ngasa bua ditabuja” (Efeso 2:8).

 

4.11   Luta udi wangata difutu dia bupianyi

    Boaza wakapikula budimi wa Naomi, wakangata Luta bu mukaji wende. Luta wakamulelela muana wa balume. “Bakaji bakambila Naomi ne, Yehowa, udi kayi mukushiye kuyi ne muena tshiota, asankishibue; dina diende ditumbishibue mu Isalele. Yeye neikale kuudi bu musangalaji wa muoyo ne bu mudishi wa mu bununu buebe; bualu bua mamuenebe, udi mukusue, udi mupite bana ba balume muanda mutekete buimpe kuudi, nguakamulela” (Luta 4:14,15). Naomi wakalua ndeshi wa muana wa Luta, dina diende Obeda. Obeda wakalua kaku wa mukelenge Davidi.

 

4.12   Malesona mu tshikoso

4.12.1    Luta, mukaji kayi ne ditekemena muinshi mua mikenji

 Muinshi mua mikenji ya Mose, Bena Moaba ne tunka-nunuina tuabo kabakadi mua kubuela mu disangisha dia bantu ba Yehowa too ne papita bikondo dikumi (Dutelonome 23:3). Mu tshikondo tshietu, bualu bua luse ne ngasa wa Nzambi, “muntu udi ubingishibua ku ditabuja, kenku kuenza kua mikenji” (Lomo 3:28).

 

4.12.2    Luta udi usungula njila wa muoyo

 Luta wakafika ku masanga a njila a muoyo wende paka-muambila Naomi ne, “Mona, mukuenebe wakapingana kudi bana babo ne kudi nzambi wende; wewe ulonde mukuenebe” (Luta 1:15). Luta wakadi bu muntu wa mu Musambu 57:7 wakamba ne, “Mutshima wanyi udi mushindame, Nzambi, mutshima wanyi udi mushindame”.

 

4.12.3    Luta udi upumbulula mu budimi bua Boaza

 Bua kudiunda mu malu a Nzambi muena kuitabuja budiye nabu mbua kupumbulula mu budimi bua Mukelenge wa bintu bia kunowa, buena kuamba ne, Kudiunda ku dibala anyi kunvua  kua  Mukanda  wa  Nzambi.   Diyi dia Nzambi didi bia kudia bia buatshia-buatshia wa muena Kilisto. Luta wakashi-pula bintu biakapumbululeye, wakadi ne bia kudia. Bena Beloya “bakadi badikebela mu Mukanda wa Nzambi ku dituku ku dituku ne, Malu aa adi malelela, anyi?” (Bienzedi 17:11).

 

4.12.4    Luta udi ne buobumue ne bantu ba Boaza

 Mona bu mudi mfumu wa bintu bia kunowa umusengelela ne, “Ushale ne bakaji benji banyi ba mudimu” (Luta 2:8). Muena Kilisto udi ne buobumue ne bena Kilisto bualu. Pakafika diba dia kudiabo bidia, Boaza nkayende, wakambila Luta ne, “Lua kunoko, udie bidia, utue tshipesa tshiebe mu vinaigre”. Luta wakashikama luseke lumue ne banowi (Luta 2:14). Mukelenge Yesu udi wamba lelu ne, “Luayi nudie”  (Yone 21:12. Buakabuluibua 3:20).

 

4.12.5    Luta udi ne Mupikudi bualu

 Boaza, muntu wa buneme ne mubanji, wakadi ne bu-kokeshi ne bukole bua kupikula bupianyi bua Luta. Boaza udi tshifuanyikiji tshia Mukelenge Yesu udi mumanye mua ku-pikula muntu yonso udi ulua kudiye mu ditabuja dilelela ku bianza bia Satana ne kumupa bupianyi mu Diulu budi kabuyi bubola, budi kabuyi bunyanguka (Kolosai 1:12-14. 1 Petelo 1:4).

 

4.12.6    Luta udi upeta difutu diende

 Dina dia Luta, mukaji wa Bena Moaba, didi ditedibua mu mulongo wa bakelenge ba Bena Isalele mu Dipungila Dipia-dipia muomumue ne Lahaba, muena Yeleko (Matayo 1:5,6).  Ngasa wa Nzambi udi munene be. Obeda, muana wa Boaza ne Luta, wakadi kaku wa Mukelenge Davidi. Malia, mamu wa Mukelenge wetu Yesu Kilisto, ne Yosefe, bakadi ba mu mulongo wa Davidi ne wa bakelenge ba Bena Isalele (Matayo 1:5,6. Luka 1:32). Nzambi udi utumbisha badi bamutumbisha.

 

4.12.7    Difutu dia bupianyi

  “Malu onso anudi nuenza, nuenze ne mitshima yenu bu munudi nuenzela Mukelenge; kembu munudi nuenzela bantu; bualu bua nudi bamanye ne, Netuangate difutu dia bupianyi kudi Mukelenge. Nudi nukuatshila Mukelenge Kilisto mu-dimu” (Kolosai 3:23,24).

 

 

5        Hana: Mukaji wa Mutshima wa Kunyingalala

“Mutshima wanyi, wewe udi muitshikile bua tshinyi? Udi ulubakana munda muanyi bua tshinyi? Wikale ne di-tekemena diebe mu Nzambi; bualu bua nemmutumbishe kabidi, bualu bua yeye udi lupandu luanyi ne Nzambi wanyi” (Musambu 43:5).

5.1        Mutshima wa Hana udi unyingalala

 Muntu wakadiku, dina diende Elekana, “wakadi ne bakaji babidi: dina dia muadi diakadi Hana, ne dina dia mulonde muadi diakadi Penina. Penina wakadi ne bana kadi Hana kakadi ne bana nansha. Muntu ewu wakadi umuka ku musoko wende ku tshidimu ku tshidimu bua kutendeleleye ne bua kufileye milambu kudi Yehowa wa misumba ku Shilo. Pakalua dituku dia Elekana kufileye milambu, diambedi yeye wakapa Penina, mukaji wende, ne bana bende ba balume bonso ne bana bende ba bakaji, bintu biabo: kadi wakapa Hana bintu misangu ibidi: bualu bua yeye wakananga Hana, kadi Yehowa wakamujidika munda muende. Mutatshishi wende wakatamba kumutatshisha ne kumunyingalaja, bualu bua Yehowa wakamujidika munda. Wakadi umuenzela nunku ku tshidimu ku tshidimu pakayeye ku nzubu wa Yehowa: wakamutatshisha nunku, yeye wakadi anu udila, kakadia biende. Pashishe, Elekana bayende wakamukonka ne, Hana, udi udidila tshinyi? Kuena udia bua tshinyi? Mutshima webe udi unyingalala bua tshinyi? Meme tshiena mupite bana ba balume dikumi kuudi, anyi?” (1 Samuele 1:1-8).

 

5.2        Diku ditapuluke

 Mu matuku a Elekana ne Hana, Bena Isalele kabakadi ne mukelenge, muntu ne muntu wakenza anu malu akadi mimpe ku mesu kuende bu mu matuku a Luta. Diku dia Elekana kadiakadi dijalame, diakadi diule tente ne kanyinganyinga. Muji wa malu aa wakadi bualu bua Elekana wakadi bakaji babidi. Mukaji umue wakatatshisha mukaji mukuabo. Mu Mukanda wa Nzambi mulume umue ne mukaji umue badi benza diku dimue. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Ku tshibangidilu tshia bufuki Nzambi wakabafuka mulume ne mukaji. Bua bualu ebu mulume neumuke kudi tatuende ne kudi mamuende, nealamate mukaji wende; bubidi buabo nebalue mubidi umue; nunku kabena bantu babidi kabidi, badi mubidi umue. Muntu kapanduludi tshidi tshibumbakanya kudi Nzambi” (Mako 10:6-9. Efeso 5:31-33).

 Bantu ba mu Dipungila Dikulukulu ne bakaji babidi, anyi pamutu, bakadi ne malu makole a bungi mu meku abo, bu Abalahama ne Solomo. Bakaji ba bende ba Solomo bakakudimuja mutshima wende bua kulonda nzambi mikuabo. Nzambi wakadi nende tshiji (Genese 16:1-6. 1 Bakelenge 11:1-9).

 

5.3        Nzubu wa Yehowa

 Mu “Luta, Mukaji wa Kueyemenyibua”, tuakamona bu Elimeleke, mu dituku dikole, wakaya kule ku buloba bua bantu ba bende. Elekana mbualu bukuabo! Mu dituku dikole yeye wakasua kuikala pepi ne Nzambi, wakaya ku Shilo, kuakadi Nzubu wa Yehowa (Yoshua 18:1).

 Pakamona muena Isalele Nzubu wa Yehowa (dina dikuabo diakadi Ntenta wa Kusambakena anyi Nzubu wa Tshitendekenu), yeye wakavuluka meyi a Nzambi kudi Mose ne, “Bobo bangashile tshitendelelu, bua meme kuikala munkatshi muabo” (Ekesode 25:8). Elekana, bu muena Isalele wa kueyemenyibua, wakaya ku Shilo bua kutendelela Yehowa ne kufila milambu bu muakamba mikenji ya Mose.

 

5.4        Bena Kilisto badi bafila milambu ya mushindu mukuabo

    Mufundi wa mukanda kudi Bena Ebelu wakafunda bualu bua bakuidi ba kale ne, “Muakuidi yonso udi wimana bulelela ku dituku ku dituku wenza mudimu wende ne ufila ku musangu ku musangu milambu ya muomumue, yoyo mene idi kayi mua kumuja mibi tshiendelele; kadi yeye (Mukelenge Yesu Kilisto), pakafileye mulambu umue bua mibi tshiendelele, wakashikama ku tshianza tshikole tshia Nzambi … bualu bua ku mulambu umue yeye wakuvuija bantu badi bajidibua bakane tshishiki tshiendelele” (Ebelu 10:11-14).

“Nunku nuenu kabidi, bu mabue adi ne muoyo, nuaka-shibua nzubu wa Nyuma, bua kuikala bakuidi ba tshijila; bua nuenu kufila milambu idi ya nyuma mitabujibue kudi Nzambi bualu bua Yesu Kilisto” (1 Petelo 2:5). Milambu idi mitabuji-bue kudi Nzambi katataka idi kutendelela ne kutumbisha ne kusakidila bia mitshima ya bantu bende. Bena Isalele baka-manya Nzambi bu Yehowa, kadi bena Kilisto badi bamu-manya bu Tatu (Galatia 4:6).

 

5.5         Hana udi utendelela udila

    Pakashikijabo kudia ne kunua mu Shilo, Hana wakabika biende. Eli muakuidi wakadi ushikama pa nkuasa wende ku tshilua tshia ku tshibi tshia ntempelo wa Yehowa. Mutshima wa Hana wakatamba kunyingalala, wakadi utendelela Yehowa anu udila. Yeye wakaditshipa, wakamba ne, “Yehowa, biwatangila kunyingalala kua muntu webe mukaji, biwanvuluka, biwikala kuyi upua muntu webe mukaji muoyo, kadi biwapa muntu webe mukaji muana mulume, meme nemmufile kudi Yehowa matuku ende onso a muoyo wende: dipaya kadiena dibeya ku mutu wende” (1 Samuele 1:9-11).

 

5.6        Nzambi udi ubala binsonshi bia bantu bende

    Pakadi Mukelenge Davidi mukuatshibua ku malu makole, wakalomba Nzambi ne, “Wele binsonshi bianyi mu mulondo webe. Kabiena bifundibua mu mukanda webe, anyi? … Ndi mumanye bualu ebu ne, Nzambi udi nanyi” (Musambu 56:8,9).  Binsonshi bia Hana biakadi bibadibua kudi Nzambi. Nzambi udi usamba bantu bapuekela (2 Kolinto 7:6).

 

5.7        Eli udi wela meji ne, Hana udi mukuatshike maluvu

“Pakananukileye kutendelela kumpala kua Yehowa, Eli wakatangila mukana muende. Hana wakadi wakula anu mu mutshima  wende,  anu  mishiku  yende  yakadi  inyunga, diyi diende kadiakadi diumvuika; nunku Eli wakelangana meji ne yeye udi mukuatshike maluvu. Eli wakamukonka ne, Wewe neukuatshike maluvu musangu bule munyi? Umushe maluvu ebe. Hana wakamukudimuna ne, Nansha, mukelenge wanyi, ndi mukaji udi ne mutshima munyingalala; tshiakanua mvinyo anyi maluvu makole; kadi nakuambila Yehowa malu onso adi mu mutshima wanyi. Kubadi muntu webe mukaji bu muntu mubi; nakuamba meyi aa bualu bua kunyingalala kuanyi ne kutatshishibua kuanyi kuakutamba. Pashishe Eli wakamukudimuna ne, Ya biebe talalaa, Nzambi wa Isalele umvue biende kulomba kuwakumulomba. Yeye wakamba ne, Witabuje bua muntu webe mukaji asangane luse ku mesu kuebe. Nunku mukaji wakabika, wakaya mu njila wende, wakadia bidia; mutshima wende kawakadi unyingalala kabidi” (1 Samuele 1: 12-18).

 

5.8         Bualu bua Eli ne buakuidi

     Ku tshikondo atshi Eli wakenza mudimu wa buakuidi ne bana bende ba balume babidi. Bana bende bakadi bantu babi ku mesu kua Yehowa, kabakamumanya. Eli kakabakanyina (1 Samuele 2:12. 3:13). Pakalueye muntu mununu, yeye wakababela “kadi bobo kabakumvua diyi dia tatu wabo” (1 Samuele 2:25). Butudi nabu mbua kulombola bana betu ba balume ne bana betu ba bakaji mu njila muimpe patshidibo batekete.

 Eli wakapanga kujingulula ne mutshima wa Hana wakadi mupandike, pakadiye utendelela Nzambi. Anu mishiku yende yakadi inyunga. Kadi pakajingululeye bualu, yeye wakamua-mbila meyi a kusamba mutshima wende nawu – “Ya biebe talalaa, Nzambi wa Isalele umvue biende kulomba wakumulomba”. Meyi a Eli akalua kudi Hana bu diyi kudi Muke-lenge. Katataka udi ne ditalala mu mutshima wende, udi udia bidia; mutshima wende kawena unyingalala kabidi. Ditabuja diende didi dijalame.

 

5.9        Muena Kilisto udi ne Muakuidi Munene

 Mukelenge Yesu udi mumanye kanyinganyinga ne kupumuna bia bantu bende. “Bualu bua katuena ne muakuidi munene udi kayi mumanye mua kukenga netu mu matekete etu, kadi tudi ne umue wakuteyibua mu malu onso muomumue atudi tuteyibua nawu, kayi ne bubi. Nunku, tusemene ne dikima pepi ne nkuasa wa butumbi wa ngasa, bua tuetu tupete luse ne bua tusangane ngasa bua kutukuatshisha mu tshikondo tshia dikengela dietu” (Ebelu 4:15,16).

 

5.10   Hana udi wimita difu

 “Bakabika dinda patshiatshia ponso, bakatendelela kumpala kua Yehowa, bakapingana, bakafika ku nzubu wabo mu Lama: Elekana wakamanya Hana, mukaji wende, ne Yehowa wakamuvuluka. Hana wakimita difu, ne pakakumbana ngondo yende, wakalela muana wa balume, wakamuidika dina diende Samuele, wakamba ne, Bualu bua nakumulomba kudi Yehowa. Muntu ewu Elekana ne bonso ba mu nzubu wende bakaya bua kufilabo milambu ya tshidimu atshi kudi Yehowa, ne bua kuditshipa. Kadi Hana kakaya biende: yeye wakambila bayende ne, Tshiena nya too ne palekela muana mabele; pashishe nenye nende bua kumuenekeye ku mesu kua Yehowa ne bua kushaleyeku tshiendelele. Elekana bayende, wakamuambila ne, Wenze biebe budi buimpe ku mesu kuebe; ushale too ne palekeleye mabele: Yehowa nkayende ajadike diyi diende. Nunku mukaji wakashala, wakamusha muanende mulume mabele too ne pakalekeleye mabele” (1 Samuele 1:19-23).

 

5.11   Hana udi upingaja Samuele kudi Nzambi

 “Pakalekeleye mabele, yeye wakaya nende; wakaya ne bana balume ba ngombe basatu ne épha wa bukula bua blé ne mulondo wa mvinyo; wakalua ne muana ku nzubu wa Yehowa mu Shilo; muana wakatshidi mutekete. Bakashipa muana wa ngombe, bakalua ne muana kudi Eli. Hana wakamba ne, Mukelenge wanyi, bu mudi mutshima webe ne muoyo, bulelela, mukelenge wanyi, meme ndi mukaji awu wakimana pepi nebe kunoko, utendelela Yehowa. Nakumulomba muana  ewu, ne Yehowa wakamana kumpa kulomba kuanyi kunakumulomba: nunku nakumupingaja kudi Yehowa; nakumufila kudi Yehowa matuku onso adiye ne muoyo. Yeye waka-tendelaku Yehowa” (1 Samuele 1:24-28).

 

5.12   Hana udi utendelela Yehowa

 Hana wakamba bualu bua buakane bua Yehowa ne bua bukole buende, yeye wakela meji bualu bua luse luende ne ngasa wende kudi bantu. Wakamba ne, “Mutshima wanyi udi utumbishibua mu Yehowa; lusengu luanyi ludi lubandishibua mu Yehowa. Mukana muanyi mudi mudiundishibua kudi bakadi nanyi lukuna: bualu bua meme ndi nsanka mu lupandu luebe. Kakuena muntu udi muakane bu Yehowa, bualu bua kakuena mukuabo udi kumpala kuebe; kakuena dibue dikuabo didi bu Nzambi wetu … Yehowa udi ubavuija bupele, ne udi ubavuija bubanji kabidi: udi ubapuekesha, udi ubabandisha kabidi. Udi ujula bapele pa buloba: udi ujula badi ne bintu bualu ku diala: udi ubashikika popamue ne baminyampala, bua kupianabo nkuasa wa butumbi: bualu bua makunji a buloba adi a Yehowa, ne yeye wakajadika buloba pamutu pawu. Yeye nealame makasa a bantu bende ba tshijila, kadi neapuwishe bantu babi mu midima; bualu bua muntu kena utamba ku bukole buende” (1 Samuele 2:1-9).

 

5.13   Nzambi wakabikila Samuele ku dina diende

 Pakatshidiye muana, Yehowa wakabikila Samuele ku dina diende ne, “Samuele, Samuele … Samuel wakamuitaba ne, Ambaku, bualu bua muntu webe udi mumvue” (1 Samuele 3:10).

    Mu lusumuinu lua mumiaminyi “yeye wakadi mumiamina pa buloba buimpe udi umvua diyi dia Nzambi, udi udijingulula; yeye mene udi uvudija maminu; manga adi avulangana lukama lukama, manga makumi asambombo asambombo, manga makumi asatu asatu” (Matayo 13:23). Hana wakakuna bintu, wakabimiamina mayi ne milombu yende ne Nzambi wakabidiundisha (Tangila 1 Kolinto 3:6).

 “Samuele wakenzela Yehowa mudimu; pakatshidiye muana,  wakadi uluata efoda wa lin. Mamu wende wakamutelela diyeka dikese, wakadi ulua nadi ku tshidimu ku tshidimu pakalueye ne bayende bua kufileye milambu ya ku tshidimu ku tshidimu” (1 Samuele 2:18,19). Mu Dipungila Dikulukulu efoda wakadi tshilamba tshia buakuidi. Bilamba bidi bituambila bualu bua bienzedi bietu (Buakabuluibua 3:4). Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Endayi bakanangane ne dibikila diakanubikilabo nadi” (Efeso 4:1).

 

5.14   Nzambi udi unemeka ditabuja dia Hana

 Malu bualu bua Hana adi atuleja bu mudi Nzambi mumanye mua kusankisha tshisamba tshijima tshia bantu bualu bua mukaji umue wa kueyemenyibua. Hana wakananukila mu kutendelela kua Nzambi ne mu kulomba kudiye. Samuele, pakakoleye, wakayisha Bena Isalele bu mulombodi wabo mu malu a nyuma ne mu malu a mbulamatadi. Yeye wakadi mulumbuluishi wabo. “Samuele wakalumbulula Bena Isalele matuku onso a muoyo wende” (1 Samuele 7:15).

 Mukenji wa Samuele kudi Bena Isalele pakadiye mu-lombodi wabo wakadi ne, “Anjayi kutshina Yehowa, nu-mukuatshile mudimu mu bulelela ne mitshima yenu yonso; elanganayi meji a malu manene akanuenzeleye” (1 Samuele 12:24). Musangu mukuabo mamu wende wakamuyisha malu aa mu buana buende.

 

5.15   Malesona makuabo

5.15.1    Palua malu makole mu meku etu tuye kudi Mukelenge  Yesu

"Palua makenga ne malu, netuye kumuambila,

Yeye neumvue malu etu, neapoleshe mutshima;

Bituamueyemena bushuwa, bituamutendelela,

Yeye neatupe bukole, Yeye neatusankishe".

Kuonyi Nshila 1912

 

5.15.2    Nzambi udi umvua milombu ya bamamu

 Milombu ya bamamu ne batatu idi ya mushinga mukole.   “Disengelela dia muntu muakane didi ne bukole bua bungi mu kuenza kuadi” (Yakobo 5:16).   Misangu mikuabo Nzambi kena uwandamuna lukasa ku disengelela dia mamu. Hana wakanyingalala “ku tshidimu ku tshidimu” (1 Samuele 1:7). Kadi pakalua tshikondo tshia Nzambi, Yeye wakenza bualu bilondeshile pa dinanga diende ne bukole buende bunene.

 

5.16   Hana udi ufila muanende kudi Nzambi

 Bana badi balamibua ku milombu ya baledi babo ne ku diyisha. “Yisha muana mu njila udiye ne bua kuendela; nunku pakoleye, kena umukamu” (Nsumuinu 22:6). Mudimu munene wa mamu udi utshina Nzambi udi bua kudiundisha bana bende bua bualu buende.

 

5.17   Bakaji babidi bakuabo ba ditabuja – Loi ne Eunike

 Timote, pakadiye nsongalume wakadi ne lumu luimpe lu-manyibua kudi bana babo ba mu Kilisto ba mu luseke luende (Bienzedi 16:1,2). Mamu wende ne kaku wende kabidi bakadi bakaji ba ditabuja mene mene. Timote, muyishibua kudibo, wakalonda mu makasa abo. Paulo wakafundila Timote ne, “Ndi nvuluka ditabuja didi munda muebe didi kadiyi ne lubombo, diakadianjila kuikala munda mua kaku webe Loi ne mua mamu webe Eunike: ndi ngitabujijibua ne didi munda muebe kabidi” (2 Timote 1:5).

 

5.17.1    Message wa Lumu Luimpe

 Samuele wakumvua diyi dia Nzambi, wakadi muenji wa diyi. Yakoba wakafunda ne, “Nuikale benji ba diyi, kanuikadi anu bumvuyi badi, bua nunku nudi nudidinga” (Yakobo 1:22).

     Nzambi udi wamba ne, “Telejayi matshu enu, nulue kundi; numvue bienu, nenuikale ne muoyo” (Yeshaya 55:3). Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Wamuitabuja kena ufuishibua bundu … bualu bua muntu yonso watendekena dina dia Mukelenge neasungidibue. Munyi muamutendekenabo kabayi banze kumvua lumu luende? Munyi mumvuabo lumu luende kabayi ne muambidi?”  (Lomo 10:13,14).

 

 

6        Kubulula kua meyi ebe kudi kutemeshila bantu munya

Ujadike biendedi bianyi mu diyi diebe. Utemeshile muena mudimu webe mpala webe, unyishe mikenji yebe mifunda (Musambu 119:130,133,135).

 

Mukaji udi ne kalolo udi upeta butumbi. Mukaji udi ne tshikadilu tshimpe udi tshifulu tshia butumbi kudi bayende (Nsumuinu  11:16 —12:4).

 

Kuikala ne lumu luimpe kudi kupita kuikala ne bubanji     bua bungi buakane, ne kupeta dianyisha kudi kupita kupeta kua tshiamu tshia argent ne tshia or buimpe. Muntu mupele udi wenda mu buakane bua mutshima udi utamba udi mu njila mikonyangale buimpe, nansha bikaleye mubanji (Nsumuinu 22:1 — 28:6).

 

Udi mua kupeta mukaji wa tshikadilu tshimpe nganyi? Bulengele buende budi butamba mabue a bilenga mushinga mukole. Mutshima wa bayende udi umueyemena, kena ukengela bintu. Yeye udi wenzela bayende malu mimpe, kena umuenzela bualu bubi matuku onso a muoyo wende. Udi woluela bapele tshianza tshiende; e, udi woluela bakengi bianza biende. Udi ubulula mukana muende ne meji, diyisha dia luse didi pa ludimi luende.

 

Udi utangila malu a ba mu nzubu muende benza, katuwadia bia kudia bia bufuba. Bana bende badi bajuka,      badi bamuvudishila disanka. Bayende kabidi udi ujuka,     udi umutumbisha ne, Bana bakaji bangi bakuenza bimpe, kadi wewe udi utamba buonso buabo. Diakalengele didi didinga, mpala mulengele udi patupu, kadi mukaji udi unemeka Yehowa neatumbishibue (Nsumuinu 31,10-12 — 20.26-30).