KISILI bε se ka tila dannabaa la wa ?

 

P. Fuzier

 

« … O jigi bε an dusukun na i ko banamini. A sigilen sinsinnen don. O jigi fana bε tεmεn bon cεtigεfini kan, ka don a so ɲε kɔnɔna la. Yesu donna yen an kosɔn, an ɲεfε taamabaa don ».

Heburuw 6. 19-20

 

 

Daminε

 

Sitanε tε dannabaa to hεrε la abada. A bε baara (Job 1. 7 ; 2. 2) la tuma bεε, balimaw jalakibaa don Ala ɲεkɔrɔ su fara tile kan (Jirali 12. 10), a b’a ɲini ka dannabaaw labin walima ka u hakili ɲaami. Kabini lawale la, a ka tiɲεnikεfεεrε kelen in de bε yen ; bi tuguni, a bε siga bila dusukun na walasa ka dannaya fεgεya, o kelen in de don waati bεε ko : « Tiɲε la, Ala y’a fɔ… wa ? » Jenεse 3. 1.

N’a yera ko, mɔgɔ caman hakili ɲaaminen don nin ko la, ko min jεlen don, wa a bε ɲεfɔ yɔrɔ caman na, i n’a fɔ jo dili ko dannaya barika la, o yεrε de b’a tiɲεtigiya ko an jugu b’a ka lagosiliw lakuraya tuma bεε. I ko a ye Matigi Yesu kɔrɔbɔ cogo min na (Matiyu 4. 6 ; Luka 4. 10) kungo kolon kɔnɔ, a bε Ala ka kuma de ta, hakili jigin na : Yakuba 2. 24 la : « Aw y’a ye sisan ko mɔgɔ bε jate tilennen ye a ka kεwalew kosɔn, dannaya dama tε ». Wa Sitanε bε sin ka nin fɔ k’a fara a kan : « I yεrε ɲε bε i taama cogo la, a bεnnen tε, i ka kεwalew bε min ? Dannaya bε i fε, nka o t’a bɔ k’a masɔrɔ Bible ko : an tε jo dili sɔrɔ dannaya dama dɔrɔn fε ».

Kitabu yɔrɔ dɔw fana bε jira ; kɔrɔ wεrεw dilen don o yɔrɔw ma, wa sigasiga bε don dusukun siranbaatɔ la. Misali la, Romεkaw 11. 22 : « E fana na caron… » walima Filipekaw 2. 12 : « A’ye aw kisili ko baara kε ni siran ni yεrεyεrε ye ». A bε se ka kε Heburuw 6. 4 fana ye, walasa k’a jira ko Krisita ye mɔgɔ min kunmabɔ, ko siga t’a la, o tigi ka kisili bε se ka til’a la, wa minnu binna ka nilakurayali jigi bɔ u la. K’a masɔrɔ a sεbεnnen bε yen ko : « Minnu ye kεnε sɔrɔ siɲε kelen ka ban, ni u ye sankolo nilifεn nεnε, ka kε jεɲɔgɔnw ye Ni Senu la, ka Ala ka kuma dɔn fεn ɲuman ye, ka waatiba nata ka sebaayaw nεnε, ni olu bε bin ka bɔ sira la, u tε se ka kɔsegin ka u cogo yεlεma tun, katuguni, u bε Ala Denkε gengejiri la ko kura u yεrεw ye, k’a lamalo mɔgɔw bεε ɲεkɔrɔ ». Mɔgɔ min ja mana wuli, o tigi bε to hami na dɔrɔn a ka kisili ko la, a bε siran tuma bεε a kana dεsε ka kεwale caman kε walasa ka kisili sɔrɔ walima a ka kisili kana til’a la.

Lakɔlɔsili fila : fɔlɔ, farati don ka kumasen kelen ta k’a mabɔ a kɔrɔ la kumasen tɔw la, a filanan, Ala ka kuma ye kuma bakuruba kelen de ye. Ala ka kuma ko la, a fɔra ko : « Matigi ka kiri kow ye tiɲε de ye, u bεε tilennen don » (Zaburu 19. 10). « U bεε tilennen don », o b’a jira an na ko Kitabu yɔrɔ kelen kɔrɔ ka kan ka ɲini ka kεɲε ni Kitabu ka kalansen dɔnen tɔw ye. O lakɔlɔsili filaw ka kan k’an ɲεminε tuma bεε ni an bε Ala ka kuma yɔrɔ dɔ kɔrɔ ɲini.

 

 

Ka jo dili sɔrɔ dannaya fε Ala ɲεkɔrɔ

 

Ka kεɲε ni jo dili ye, ciden [Paul] ye mun sεbεn Romεkaw ma, o filε : « Nka min bε jodi Ala ɲεsiranbaliw ma, ni kεwalebali dara o tigi la, a ka dannaya bε jate a ye tilennenya ye » (Romεkaw 4. (), k’a sɔrɔ ciden Yakuba ka kalan ye nin ye : « Aw y’a ye sisan ko mɔgɔ bε jate tilennen ye a ka kεwalew kɔsɔn, dannaya dama tε » (Yakuba 2. 24). N’u mabɔra u kɔrɔ la kuma tɔw la, nin kitabu yɔrɔ filaw bε kε i ko u bε ɲɔgɔn sɔsɔ, o de bε na ni ɲaami ye caman dusukun na.

A kan ka famuya ko kalan fila de bε nin yɔrɔ fɔlenw kɔnɔ (u tε kelen ye). Romεkaw kɔnɔ, min bε yen, o ye jo dili ye Ala ɲεkɔrɔ, nka Yakuba ka kitabu kɔnɔ, an bε mun sɔrɔ yen, o ye jo dili ye mɔgɔw ɲεkɔrɔ. Mun bε an dusukun kɔnɔ, Ala ɲε bε o la, a bε se ka dannaya cogoya si dɔn k’a sɔrɔ kεwalew tε. Nka ne kεrεfε mɔgɔw, olu bε jateminε kε ni ne ka kεwalew dɔrɔn de ye : « ne na ne ka dannaya jira i la ne ka kεwalew fε » (Yakuba 2. 18). Nafaba bε nin na ko u fila bεε ye misali kelen de ta (Ibrahim ta). Romεkaw 4 kan bε ko min ma, o bε sɔrɔ Jenεse 15 : « I ka sankolo filε ka dolow dan… I bɔnsɔn na caya ten ».A filε, Ala ye fεn min fɔ, i dan ye ka da o la walasa ka jo dili sɔrɔ : « Abrama dara Matigi la. Matigi ye o dannaya jate a ye tilennenya ye » (tεmεsira 6). Segin kεra o kuma kelen in de kan Romεkaw 4. 3 ani 22, o Kelen in de bε sɔrɔ fana Yakuba 2. 23 kɔnɔ, nka, a sεbεnnen bε yen fɔlɔ ko : « o cogo la Kitabu kuma dafara ko… » Kitabu ka nin kuma dafara waati jumεn ? Waati min na Ibrahima y’a denkε di k’a kε saraka ye (tεmεsira 21). Kuma min fɔra Jenεse 15, o dafara Jenεse 22 de la. A bε fɔ waati min na, Isaka tun ma bange fɔlɔ : dannaya bε kεwalew ɲε, kεwalew tε dɔ wεrε ye, dannaya sereyali kɔ mɔgɔw ɲεkɔrɔ. Jenεse 22 la seere fila tun bε yen « a ka kamalen filaw » - hali n’o y’a sɔrɔ ko u ma taa fo saraka bɔ yɔrɔ la.

Nin ko fila in bεε banna cogo di ?

Jenεse 15 la : Abrama dara Matigi la. O jatera a ye « tilennenya ye », jodira a ma Ala ɲεkɔrɔ a ka dannaya fε, kεwalew ko tε fɔ yen : « ni kεwalekεbali dara… » (Romεkaw 4. 5).

Jenεse 22 kɔnɔ : a ka kεwalew b’a ka dannaya jira. Ama fɔ ko : o de y’a to n’a ye tilennenya sɔrɔ. O ye cikan sifa fila de cilen y’a ma : « Nka Matigi ka mεlεkε y’i to sankolo la ka Ibrahima wele ko… » (tεmεsira 11). « Matigi ka Mεlεkε y’i to sankolo la ka Ibrahima wele kokura… » (tεmεsira 15). Nin cikan filaw ye mun ye ? A fɔlɔ : « Ne y’a dɔn sisan ko i bε siran Ala ɲε… » (tεmεsira 12). A filanan : « I y’o kε… o de kɔsɔn… ne na duba i ye » (tεmεsira 16-18).

A jεlen don k’an ye jo sɔrɔ Ala ɲεkɔrɔ dannaya de fε. An welelen don ka kεwale minnu kε, olu tε se ka foyi fara kisili dafalen kan ; kisili sinsinnen don dannaya dɔrɔn de kan. Kεwalew bε dannaya jira mɔgɔ tɔw la, walasa k’a jira u la ko Ala ɲε siran b’an na (Jenεse 22. 12). Kεwalew tε kisili sɔrɔ da ye, nka u ye duba de ye.

Aw ye nin yɔrɔ kalantaw lajε tuguni :

 

« Aw kisilen bε nεεma de barikala, dannaya fε, o ma bɔ aw yεrεw la dε, Ala ka nilifεn don. O tε kεwalew nɔ ye, walasa mɔgɔ si kana a yεrε bonya. Ala ka baara nɔ ye an de ye. A ye an da Krisita yesu la kεwale ɲumanw kama, a kɔnna ka olu labεn walasa an ka taama u la ». (Efesekaw 2. 8-10).

 

« … a ye an kisi. An yεrεw ye kεwale ɲunman minnu kε, olu nɔ tε dε, a yεrε ka makari nɔ don, o kεra bange kokura koli ani Ni Senu ka kurayali fε. A ye o Ni Senu jigin an kan ka caya an Kisibaa Yesu Krisita barika la, walasa jo dilen kɔ an ma a ka nεεma barika la, an ka ɲεnamaya banbali sɔrɔ, an jigi bε o min kan. O kuma jεlen don, ne b’a fε i ka o fɔ k’a gεlεya, walasa minnu dara Ala la, olu ka u jiga kεwale ɲumanw la. O kow ka ɲi, mɔgɔw bε nafa sɔrɔ u la » (Tite 3. 5-8).

 

« O bεε n’a ta, an y’a dɔn ko mɔgɔ si tε jo sɔrɔ Ala ɲεkɔrɔ sariya kεwalew barika la, fɔ Krisita Yesu dannaya barika la. O de kosɔn an fana dara Krisita Yesu la walasa an ka jo sɔrɔ Krisita dannaya barika la, o kana kε sariya kεwalew nɔ ye, k’a masɔrɔ mɔgɔ si tε jo sɔrɔ ala ɲεkɔrɔ sariya kεwalew barika la » (Galasikaw 2. 16).

 

Min sεbεnnen bε Romεkaw ka kitabu kɔnɔ jo dili ko la ko : Ala de bε jo dili di (Romεkaw 8. 30, 34), Ala de ko fɔra, nka mɔgɔ ko ma fɔ. A b’a kε ka da mun kan ? Ka d’a kan ko nεεma Ala de don : « jo bε di u ma gansa Ala ka nεεma barika la » (Romεkaw 3. 3, 24). Nka Ala bε se ka jo di jalakibaa ma cogodi k’a sɔrɔ a fana ye Ala tilennen ni Ala senuma ye ? Yesu ye baara min kε gengejiri kan, o de bε jo dili sabati : Yesu joli bɔnna, wa jo dira an ma « Yesu joli barika la » (Romεkaw 5. 9). Okɔni, ka da o la dɔrɔn — « jo dira an ma dannaya barika la » (Romεkaw 5. 1) — walasa i ka hεrε sɔrɔ Ala fε.

 

 

Ka nɔrɔ Krisita la badabada

 

Kalan mun bε Romεkaw sura 11 kɔnɔ, n’an y’o ta k’a ɲεsin kisili ko ma, an b’o kalan kɔrɔ jε. Bible yɔrɔ dɔw (Misali a, Efesekaw kitabu) b’a jira an na ko Krisita ka kumabɔlenw ɲanamayalen don, u lakununa ka bɔ suw cεma ni Krisita ye, u sigilen don yɔrɔ kɔrɔtalenw na Krisita la. Yesu ni Egilisi jεlen don farisogo kelen na. Ayiwa, maa min ni Yesu ye kelen ye sankolo la, o bε se ka fili kɔ coko di ? Romεkaw sura 11 la dugukolo ko de bε yen, sankolo ko tε : ciden Paul ye misali min ta (jiri ko), o yεrε b’a jira ko dugukolo de ko don. Yen olivesun tε Egilisi jira, nka yahutuw ; kungo kɔnɔ olivesun bε siyaw de ko fɔ. A sεbεnnen bε ko « Ne bε kuma aw de fε, siya tow, ne ye ciden ye ka taa siyaw ma » (tεmεsira 13). Kibaru duman fɔra siyaw ye, nka n’u ma u jija Ala ɲε siran na, u bε na tigε (tεmεsira 22), i n’a fɔ a kεra olivesun yεrε bolow la cogo min na, o min ye Israεl ye. Tari Yesu fari yɔrɔ dɔw bε se ka tigε k’a fari yɔrɔ wεrεw bila olu nɔ la wa ? Tari faranfasili bε siyaw ni yahutuw cε Krisita fari la wa ? Dannabaw minnu bɔra siya wεrεw la, Ciden Pierre m’a fɔ yahutuw ma, olu ko la ko : « A ma faranfasili si kε an ni u cε » (Kεwalew 15. 8, 9). Ciden Paul m’a sεbεn Efesekaw ma ko : « Ale yεrε ye an ka hεrε ye : a ye… u fila (Yahutuw ni siya tɔw) kε farikolo kelen ye walasa ka u fila kε mɔgɔ kura kelen ye a yεrε la ka hεrε don u cε, ka u fila kε farikolo kelen ye, ka u ni Ala cε bεn a saya fε gengejiri kan ? » (Efesekaw 2. 14-16).

O la siga t’a la fiyewu ko kalan min bε Romεkaw sura 11 kɔnɔ, o tε Yesu farikolo ko ye. Nka o kalan kan bε yahutuw ni siyaw de ma, u jɔyɔrɔ Ala ka seereyabɔli ko la dugukolo kan. Ka o yɔrɔ ta Kitabu kɔnɔ walasa k’a jira ko dannabaa ka kisili bε se ka til’a la n’a ma kε kankeletigi ye, o bε Ala ka kuma kalan tow sɔsɔ kisili ko la.

 

 

Ni ka kisili, o sɔrɔla badabada

 

Filipekaw 2. 12 kɔrɔ fana bε to ka ta tuma caman. Yen Ciden Paul kεlen k’a sεbεn ko : « a’ye aw kisili ko baara kε ni siran ni yεrεyεrε ye » a kan tε jo dili ma. A ka nin sεbεn min cira felipekaw ma, a bε kisili jira i n’a fɔ ko fεn bonta, o min bε sɔrɔ boli bannen kɔ. Kisili sɔrɔlen dannaya fε (yɔrɔ, a fɔra Felipe de ko « Da Matigi Yesu la, i na kisi, i ni i ka denbaya » ? Kεwalew 16. 30-32), an welelen don ka baara kε o lafiya sɔrɔ kun kan. O ye baara banbali ye, kεlε de don an (an ni na jugu cε) ale min b’a ɲini k’an labin sira la. Siga tε a la n’an tun bε o kεlε kε ni an yεrε fanga n’an yεrε se ye, anw cε la, jɔn bε se k’a sigi n’a ye k’a bε se sɔrɔ ? Nka Ala de bε baara kε an kɔnɔ ka se di an ma ka sɔn a yεrε diyaɲεkow ma, ka u waleya (tεmεsira 13). O la, an bεse k’an « Kisibaa, Matigi Yesu Krisita makɔnɔ. A na an ka majiginleya farikolo yεlεma ka a kε a yεrε farikolo nɔɔrɔma bɔɲɔgɔnko ye » (Felipekaw 3. 20-21). Niw kisili sɔrɔ la (1 Pirε 1. 8, 9), an bε an farikolow kumabɔli de makɔnɔ na (Romεkaw 8. 23, 24).

 

 

Dannaya ɲεnama, o tε ka kerecεnya fɔ da la dɔrɔn

 

Heburuw tεmεsira fɔlo b’a jira ko a cira yahutu dannabaaw de ma. Ala tun kumana benbaw fε kiraw da la ; a kumalen « a Denkε dala », a ka jama bann’a la, u ya genge. O bεε n’a ta, u tun y’o kε dɔnbaliya de kosɔn (Kεwalew 3. 17). O la Kibaru duman fɔra u ye, u kalanna jurumu nimisali ko la. Nka u kεlen k’o mεn, n’u ye kerecεnya fɔ u da la, ka tila ka ban Krisita ma, k’u kosegin u ka laada kɔrɔw ma, kisili fεεrε wεrε tε Ala bolo k’a di u ma. Ciden Piεrε bε na nin de fɔ k’a fara an ka yɔrɔ folen in kan (Kεwalew 4. 12). Nin yɔrɔ folen Heburuw sura 6 la bε ɲεsin yahutuw de ma, minnu tun ko k’olu ye « kerecεnw » ye waati dɔ la, k’a sɔrɔ Ala ka ɲεnamaya tε u la. U ye Ala ka kuma ɲuman min mεn, o ye u ɲε yεlεn. O cogo kelen in don bi fana, minnu b’a fɔ u da la dɔrɔn k’u ye kerecεnw ye, u kεra « jεɲɔgɔnw ye Ni Senu la ». An k’a lakɔlɔsi ko min fɔra Efesekaw 1. 13, o ni nin tε kelen ye. Yen, a sεbεnen bε ko : « Aw dalen kɔ ale la, taamashyεn dara aw kan. O ye layidu Ni Senu ye » Ni Senu ka taamashyεn, Ala bε o min da a denw kan k’a jira k’u y’a ta ye, o ko tε. Mɔgɔw de ko don minnu y’u yεrε sɔrɔ kerecεnw cεma, o min ye Ala ka so ye dugukolo kan, « Ala sigi yɔrɔ ye Ni Senu barika la » (Efesekaw 2. 22), n’u ye Ni senu ka kεwalew ye a ni ka kε a ka sebaaya seere ye (tεmεsira 5), k’a sɔrɔ u ma deli ka kε dannabaa ye.

O la, foyi tε sɔrɔ nin tεmεsiraw kɔnɔ min b’a jira ko Ala den ka kisili bε se ka til’a la, wa ko a tε se ka lakuraya tubili fε, n’a binna. Ni dannabaa bin na, a ka kisili tε til’a la, nka ani Matigi ka jεɲɔgɔnya diya de bε til’a la. O fεn fila in danfara ka bon. Danfaraba bε o fin fila ni ɲɔgɔn cε. Dawuda ni Bat Seba ka jurumu kεlen kɔ, Dawuda tun bε se k’a fɔ ko : « I ka i kisili ɲagali kε ne kɔnɔ » (Zaburuw 51. 14). Ala ka jεɲɔgɔnya ɲagali de tun tilara a la, nka kisili ko tε.

 

 

Kuma laban

 

Siga si tε a la, an bε salaya waati de la. Kow bεε la, a kaɲi an ka an hakili to an jɔyɔrɔ la. « Aw b’a dɔn ko an kunun waati sera ka bɔ sunɔgɔ la » (Romεkaw 13. 11-14) wa nin jijali kuma in bε ɲεsin anw fana ma : « I binna ka bɔ yɔrɔ min na, I hakili jigin o la ka nimisa I ka jurumuw la ka I ka kεwale fɔlɔw kε » (Jirali 2. 5). An bεε ka kan k’an janto an taama cogoya la ani an ka kan k’an hakili to an ka jεɲɔgɔnya taama fana la walasa an welela min la, an k’o jaabi (Jeremi ka maɲumatɔkan 3. 40). Mɔgɔ min ba fɔ ko : « ne kilisen don ka ban nafa jumen b’a la ka taama kankeletigiya la walima kanminεbaliya la ? » An bε sigasiga o tigi ka kisili ko la, hali ni an b’a dɔn ko Ala dɔrɔn de bε an dusukunw kɔnɔnako dɔn. Maa min bε dannaya kε, o bε kanuya fana kε katuguni Ala ye a ka kanuya don an dusukunw na. O kanuya bε jira ni Matgi ka kuma marali de ye (Yuhana 14. 21-23). O de la an ka kan k’an ka dannaya jira ni kεwalew ye.

Nka ni an ka kisili tun dulonen don an ka taama la, jɔn n’a jagεlεya k’a fɔ ko a na kisi ? K’a ɲini ka dannabaa sunɔgɔbaatɔw laadi ni kalan ye min b’a fɔ ko u ka kisili bε se ka tila u la katuguni u taama cogo tε wasa kε, o laban tεna kε u ma hakili jigin ko ye nka lamurutili ko. An ka ɲεnamaya dulonen don an kisibaa kanulen de la : « Ne ɲεnama don, o de kosɔn aw fana na ɲεnamaya » (Yuhana 14. 19). A ka sagaw, a ye ɲεnamaya banbali di minnu ma, a bε se k’a fɔ : « u tε na halaki abada. Mɔgɔ si tεna u bɔsi ka bɔ ne bolo. Ne Fa min ye u di ne ma, o ka bon ni fεn bεε ye, mɔgɔ si tε se ka u bɔsi ka bɔ ne Fa bolo » (Yuhana 10. 28). Ni kisili sigilen don Yesu Krisita ka baara dafalen kan gengejiri kan, an ye o min sɔrɔ dannaya fε, o tε se ka bɔsi an na. O jigi de ye an ka ɲagali ye ani an ka hεrε.

Ala den si kana sigasiga a ka kisili ko la : kisili sinsinen don Krisita ka baara de kan, an sinsinen tε an ka kεwalew kan. Nka dannabaw bεε kelen kelen ka kan k’a ka dannaya jira ni kεwalew ye, walasa a ka nin mεn : « Ne y’a dɔn sisan ko I bε siran Ala ɲε… ne na duba I ye » (Jenese 22. 12, 17). O de la, a bε se ka jεɲɔgɔnya ɲagali sɔrɔ Fa ni Den fε : « ne ni ne Fa bε na o ma ka sigi o fε » (Yuhana 14. 23). Hεrε min bε kanminεli la, a na o dɔn : « Ni aw bε ne ka ci fɔlenw kε, aw na to ne ka kanuya la… Ne ye o kow fɔ aw ye walasa ne ka ɲagali ka kε aw kɔnɔ, ani aw ka ɲagali ka dafa » (Yuhana 15. 10, 11).